Skírnir - 01.01.1963, Side 222
210
Ritfregnii
Skírnir
tilgreinir Guðmundur föður sinn heimildarmann að æviminningunum, sem
vel mættu nefnast grafskriftir. Og hann hefur ekki viljið láta þessa vitn-
eskju glatast, heldur þótt freistandi að takast á við efnið og gera því list-
ræn skil. Og af því hefur hann vaxið, letrað fleyg orð á bautasteina ann-
ars gleymds fólks liðins tíma. Ef til vill verður það einhvern tíma verk-
efni í doktorsritgerð að grafa upp, hverjir þetta í raun réttri voru.
Lítum svo að síðustu á lokaljóðið. Það er ekki einungis til skilnings-
auka á kvæðaflokknum í heild, heldur er og brugðið upp mynd úr æsku
skáldsins, af föður hans, einkennum ættarinnar, lífsskoðun, tákni af sögu
þjóðarinnar. Og einhvem veginn hef ég ekki síður áhuga á þessu en
hnotabiti og framhjátökum karla og kerlinga fyrir mannsöldrum síðan,
mér óþekktra með öllu. Svo segir í upphafi eftirmálans:
Man ég að mínum föður fylgdi það okkar fólki
margt varð við dreng sinn talað, frá því í gamla daga
lá honum löngum á tungu að létta með sögu og ljóði
ljós og minnileg saga, lífsböli aldaþungu.
Síðan er það rakið, hvernig föðurnum verður allt að ævintýri, er þeir
feðgar gengu „engjagötu góðviðriskvöld á sumri“, hversu það auðveldaði
sveininum erfiða göngu, opnaði augu hans og skilning á gildi rimna,
heimslystarvísna og sagna fyrir kynslóðirnar í lífsbaráttu þeirra. Einkum
varð honum hinn glettni bragur kær. Hann stytti svo vel stundimar.
Kvæðið endar á þessa leið:
Enn varpar ljósgeisla löngum
langt yfir rúm og tíma
orðtak, sem ekki gleymist,
atvik, sem sagt var frá,
yfir ást vora og hatur,
yfir líf vort og dauða,
yfir ættstofnsins sögu,
örlög vor stór og smá.
Með öðrum orðum: frásagnarlistin í ljóðum og lausu máli, glettið og
gamansamt viðhorf til lífsins og tilvemnnar varp ljósi yfir basl og böl,
nágrannakryt og hnupl, svo að allt var skoðað í öðm ljósi, af hærri sjón-
arhól en ella hefði verið gert.
Saltkorn í mold er að mínum dómi mesta bókmenntaafrek Guðmundar,
af því að það er stærst verka hans, heill flokkur ljóða. Til þess að kveða
hann og birta þurfti voldugra átak, meiri dirfsku en alls annars, sem
skáldið hefur unnið á vettvangi Ijóðagerðar. Flokkur þessi er að ýmsu
leyti sambærilegur við Á ferS og flugi Stephans G. Stephanssonar eða Jón
AustfirSing eftir Guttorm J. Guttormsson.
Þjóðlifsmyndirnar, sem dregnar em upp í Saltkomum, lýsa sem leift-
ur um nótt frá horfinni öld, leiftur, af því að þær lýsa hetjulegri baráttu,
hvort sem kvenhetjan var kölluð Miklagils-Margrét, Tobba frá Holti eða
eitthvað annað, og karlgarpurinn Fjósbrekku-Finnur, Grasa-Pétur, Jón
skalli ellegar hann hét einhverju öðru, virðulegra nafni. Fyrir tilstilli