Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 22
16
BALDUR JÓNSSON
SKÍRNIR
orðasmíð hans. En Halldór var ekki eins rammur hreintungu-
maður og ýmsir úr næstu kynslóð á undan honum. Hann vakti
einmitt athygli á því að orð geta verið góð og gild þótt þau séu
erlend að stofni, ef þau falla að íslensku hljóð- og beygingarkerfi.
Slík orðmyndun verður þó að vera í hófi eins og annað.
Sigurður skólameistari fylgdi fast fram þeirri stefnu að Islend-
ingar ættu að varðveita tungu sína og efla hana. Það var talinn svo
sjálfsagður hlutur í skóla að ekki þurfti um að tala. Halldór fylgdi
dyggilega í fótspor meistara síns í kennslunni, og snemma fór
hann einnig að fást við nýyrðasmíð. Ekki vantaði hann fyrir-
myndirnar, þar sem var frændi hans frá Viðfirði, Björn Bjarna-
son, sem hann skrifaði um ágæta ritgerð, og lærifeður hans, Sig-
urður skólameistari og Sigurður Nordal. Alexander Jóhannesson
var einnig áhugamaður um nýmyndun orða og tillögugóður.
Fyrst reyndi á hæfileika Halldórs til orðsköpunar þegar hann
tók að kljást við merkingarfræðina og koma hugtökum hennar í
íslenskan búning. Þegar hefir verið minnst á fáein þeirra, en mörg
önnur ný orð úr þeirri fræðigrein einni má finna þegar 1950 í Is-
lenzkri málfrœói handa æðri skólum. Auk þeirra sem fyrr var get-
ið má nefna sem dæmi: liðfall (ellipsis), háðhvörf (irony), skraut-
hvörf (euphemism), samrœðni (synonymy) og margræðni (ho-
monymy). Mörg af orðum Halldórs þekkir almenningur betur.
Af handahófi má nefna orðin fjölmiðill, pallborðsumrœður og
vínstúka sem öll eru frá Halldóri komin ásamt fjölda annarra
orða sem eru á hvers manns vörum. Halldór Halldórsson var án
efa einn af afkastamestu nýyrðasmiðum sem þjóðin hefir átt.
Skömmu áður en Halldór gerðist háskólakennari hafði Orða-
bókarnefnd Háskólans, undir forystu Alexanders Jóhannessonar,
fengið það aukaverkefni að safna nýyrðum og gefa þau út, og var
sérstök fjárveiting til þess í fjárlögum. Halldór var fljótlega feng-
inn til að vera nefndinni til aðstoðar, og hófust þannig afskipti
hans af skipulegri söfnun, myndun og útgáfu nýyrða. A vegum
nefndarinnar sá hann um útgáfu þriggja nýyrðasafna (Nýryrði
II-IV), um sjómennsku, landbúnað og flug, á árunum 1954-1956,
og bjó til prentunar Tœkniorðasafn Sigurðar Guðmundssonar
húsameistara 1959, sem hann jók reyndar mjög að efni og endur-
bætti.