Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 199
SKÍRNIR
ENN ER RÝNT í GULLNAR TÖFLUR
193
allir taka þátt í og eiga að forða ættbálknum frá ógæfu (sbr. fórn Gull-
veigar), og fórnir sem menn taka þátt í sjálfviljugir (sbr. fórnir Týs,
Heimdallar og Óðins). Hún vekur athygli á að flest fórnarlömbin virðast
vera karlkyns (196), en það kemur heim og saman við frásögn Adams frá
Brimum um fórnarathafnirnar í Uppsölum. Einstæð fórn Gullveigar,
sem hér er nátengd Freyju8 eða hugsanlegur staðgengill hennar (206), er
túlkuð þannig að þar hafni æsir tilboði vana um gagnkvæmt makaval
þessara tveggja hópa. Flestir eru nú á þeirri skoðun að seiður hafi tengst
brenglaðri kynhegðan og ásökunum um ergi. Clunies Ross skýrir hið
síðara með útbreiddum hugmyndum um innreið anda og framtíðarsýna
sem tengdust konum fremur en körlum (209-211). Æsirnir bregðast við
þessari ógnun með eldfórn og síendurteknum spjótsstungum og með því
að reka Gullveigu í gegn hvað eftir annað, en Clunies Ross túlkar hið
síðarnefnda sem staðfestingu á karllegum yfirráðum. Þeim mistekst hins
vegar ætlunarverk sitt því að Gullveig lifir fórnina af.
Clunies Ross sýnir fram á að goðsagnirnar sem segja frá því er Týr
fórnaði sjálfviljugur hendi sinni, Heimdallur heyrn sinni og Óðinn auga
sínu feli í sér keimlíkar táknrænar aðferðir til að ná tökum á yfirvofandi
örlögum (219). Dráp Kvasis, minnið um höfuð Mímis9 og sjálfsfórn Óð-
ins í trénu hafa hins vegar víðari merkingu þar sem Clunies Ross telur
þau tengjast kenningunni um gervigetnaðinn sem áður var nefndur. Allar
snúast þær um að komast yfir skáldamjöðinn, en skáldgáfa var „æðst
allra dyggða“ í samfélagi sem byggðist á munnlegri hefð, þar sem öll
mikilvæg þekking var varðveitt í bundnu máli: „að hafa skáldamjöðinn í
eigu sinni“ jafngilti því að „hafa öll form skipulegs fróðleiks á valdi sínu“
(217). Þessar goðsögur eru þannig augljós dæmi um að náttúrunni sé
breytt í menningu, með sama hætti og „hrátt“ verður „soðið“ (sbr. líkan
Lévi-Strauss). Hvorki jötnar né dvergar kunnu að notfæra sér þann
skáldlega efnivið sem þeir höfðu undir höndum, og vanir gerðu sér ekki
grein fyrir verðleikum Mímis. Óðinn breytti hins vegar hvorutveggja í
menningu: saman leggja þekking Mímis á fortíðinni, auga Óðins og
heyrn Heimdallar grunn að annars konar miði (221-222). Þegar Óðinn
hangir í trénu og er þar, að því er virðist, vígður með níu þulum af
frænda sínum, syni Bölþorns, er hann sagður vera „ausinn Óðreri"
(hann er með öðrum orðum baðaður í skáldamiðinum og „endurfæðist")
8 Násström (1995:63) lýsti nýlega yfir stuðningi við þessa hugmynd í greinar-
góðri rannsókn á Freyju, sem er hálfpartinn í anda Dumézil. Svipaða rök-
semdafærslu er að finna íDronke (1997:41).
9 Það eru skiptar skoðanir um náttúru Mímis í þessari bók sem og fornnor-
rænni goðafræði í heild sinni. Þótt Clunies Ross dragi í efa að hann geti verið
jötunn á bls. 215, talar hún um „Mími og hina risana“ níu blaðsíðum síðar
(224). Það kemur sér auðvitað betur fyrir samfélagsmynstrið, sem gert er ráð
fyrir hér, að hann sé einn guðanna, eða persónugert hugtak, fremur en jötunn.