Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 215
SKÍRNIR
ENN ER RÝNT f GULLNAR TÖFLUR
209
McKinnell lýkur bók sinni með því að ítreka að meðal hinna fjöl-
breyttu útgáfna á einstökum goðsögnum og skoðunum sé ekki aðeins
mögulegt að greina mismunandi viðhorf heldur líka mismunandi að-
ferðafræði, sem getur annars vegar verið persónubundin og hins vegar
ráðist af samfélaginu í heild á ólíkum tímum. Hins vegar megi gera
skarpan greinarmun á þeim frásögnum sem sýna „augljós átök milli sið-
menningar og reglu og óhamdrar náttúru“ (134) (hugmynd sem auðvelt
er að samræma kristilegum sjónarmiðum) og þeim sem eru „hugsanlega
eldri“ þar sem „guðirnir, þrátt fyrir áform sín um að halda völdum, eru í
raun svipaðir jötnunum og jafnvel skyldir þeim“. Reyndar má stundum
finna „guð og jötunn í sama persónuleikanum" (Óðinn) en þessar hug-
myndir (um tengsl guða og jötna) „skýra hugsanlega hvers vegna hug-
myndin um vináttu guða og jötna er tengd brothættri heimsmynd sem í
raun er dauðadæmd“ (136). McKinnell telur að skáld Völuspár hafi skil-
ið og tengt saman bæði þessi viðhorf (137).
Líkt og Lindow beitir McKinnell margvíslegum aðferðum í rann-
sóknum sínum í goðafræði en báðir telja að hinar goðsögulegu heimildir
séu fjölbreytilegar að aldri og uppruna. Eins og ég hef rætt hér að framan
er þessi fjölbreytileiki fullkomlega eðlilegur og maður skyldi aldrei líta
fram hjá honum. Alltof oft er farið með Snorra-Eddu eins og biblíu í
norrænni goðafræði, sem hafi verið til um gervöll Norðurlönd frá upp-
hafi. Því má aldrei gleyma að Snorri var fræðimaður. Hann þekkti hvorki
allar sögurnar né kvæðin, hann ritstýrði sínu efni sjálfur, og túlkaði það
frá sínum sjónarhóli sem kristinn lærdómsmaður (sjá t.d. Heimi Pálsson
1999b). Einnig skyldi haft í huga að Island var að miklu leyti byggt fólki
sem kom víðs vegar að af Norðurlöndum, frá Svalbarða til Heiðarbæjar,
stóru landsvæði með fjölbreyttu landslagi, ólíkum mállýskum, ólíkum
staðbundnum guðum (eins og örnefni gefa til kynna) og ólíkum útgáfum
goðsagna, sem vegna trúarlegs mikilvægis munu upprunalega allar hafa
fest djúpar rætur innan fjölskyldna og sennilega oft tengst náttúrlegu
umhverfi manna mjög snemma. Engu að síður hefur uppbygging, orða-
lag og jafnvel skilningur á flestum þessara goðsagna breyst í tímans rás
samhliða því sem þær hafa gengið munnlega mann fram af manni. Um-
fang þessara breytinga hefur ráðist að einhverju leyti af hlutverki
einstakra goðsagna í samfélaginu, hvort þær voru greyptar í fastan trúar-
legan texta eða hvort þær voru útskýringasagnir - um uppruna, land-
svæði o.s.frv. - sem sagðar voru til skemmtunar.27 Sami fjölbreytileiki er
augljós í yngri þjóðsögum sem safnað hefur verið um öll Norðurlönd: í
þeim er fastur kjarni svipaðra viðhorfa og sagna, en lykilorðið er fjöl-
27 Eins og áður kom fram virðist McKinnell forðast alla umræðu um þetta þegar
hann talar um „ljóðskáld" Vafþrúðnismála og Völuspár, og gefur þar með í
skyn að form ljóðanna hafi haldist óbreytt.