Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 205

SKÍRNIR
ENN ER RÝNT í GULLNAR TÖFLUR
199
minnum og persónum sem tengjast frásögnum af dauða Baldurs og af-
leiðingum hans: athyglin beinist fyrst og fremst að Húsdrápu, Völuspá
(bæði Konungsbókar og Hauksbókar), Hyndluljóðum (sem hafa að
geyma Völuspá hina skömmu), Vafþrúðnismálum, Baldurs draumum,
Lokasennu, Málsháttakvæði, Bjólfskviðu og viðkomandi prósatextum í
Snorra-Eddu (einn tíundi hluti Gylfaginningar snýst um þennan atburð)
og Gesta Danorum eftir Saxa. Eins og Lindow tekur skýrt fram um þetta
efni, sem hefur verið aldurssett á milli áttundu og fjórtándu aldar, á það
rætur að rekja til munnlegrar geymdar og fellur því undir reglu Olriks
um „tvær persónur í hverju atriði" (Olrik 1992:43): Það snýst gjarnan
um orðaskak, líkamleg átök, einvígi eða fund tveggja persóna frá and-
stæðum heimum. Einn keppenda er úr flokki guðanna, en aðrir tilheyra
útheimum, venjulega jötunheimi eða ríki dauðra. Allir slíkir fundir geta
truflað og haft hættu í för með sér (18-19).
Taka má fram að Lindow styður kenningu Hastrups um láréttan
goðsagnaheim sem samsettur er úr sammiðja hringjum umhverfis garð í
miðjunni, þar sem guðirnir búa. Eftir því sem utar dregur er hættan
meiri, og jötnarnir búa þar í austri. Eins og Lindow bendir á má ætla að
þessi heimsskipan tengist landakortum frá miðöldum þar sem miðja
heimsins er umlukin hafi. Með þetta í huga leggur hann áherslu á að í
norrænni goðafræði eru jötnar einnig bendlaðir við strandsvæði, sem eru
annars konar útjaðar.
Þar sem Baldur kemur við sögu í norrænum kveðskap eru eftirfar-
andi atriði sameiginleg: Baldur er veginn af Heði með mistilteini (óljóst
er hvort Loki hafi verið viðriðinn vígið); stórkostleg, eftirminnileg bálför
er haldin við hafið og þangað koma fulltrúar margra ólíkra hópa; Loki er
fjötraður; Óðinn eignast erfingja (Vála) til að ná fram hefndum á Heði;
og guðirnir mæta örlögum sínum. Síðan bætir Snorri ýmsu við (hugsan-
lega úr öðrum heimildum), eins og beinum afskiptum Loka, ferð Her-
móðar til Heljar, og tengslum þessa atburðar við ragnarök.
Frásögn Saxa í þriðju bók Gesta Danorum er nokkuð á annan veg.
Þar segir frá Hotherusi og Balderusi, hálfguði og syni Othinusar, sem
báðir eru ástfangnir af sömu stúlkunni, Nönnu. Að lokum fer svo að
Hotherus nær að drepa Balderus (eftir nokkrar rimmur) með töfrasverði
og nýtur við það aðstoðar Gevarusar (föður Nönnu og stjúpföður
Hotherusar) og þriggja yfirnáttúrlegra skógardísa. Þá nauðgar Othinus
Rindi og er gerður útlægur fyrir að dulbúa sig sem konu, en tekst að
eignast erfingja, Bous, sem nær að lokum að koma fram hefndum á
Hotherusi. Eins og Lindow sýnir fram á (20-27) eru Iíkindin milli þess-
arar frásagnar og þeirrar íslensku augljós, en þar er einnig mikilvægt mis-
ræmi.
Eftir greinargott yfirlit yfir fyrri rannsóknir kannar Lindow og ber
saman vitnisburð ólíkra frásagna. Hann gerir nákvæma og vel rökstudda
athugun á höfuðpersónum, eins og Baldri (Balderusi hjá Saxo, Herebeald