Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 198
192
TERRY GUNNELL
SKÍRNIR
í næsta kafla sýnir Clunies Ross fram á hvernig karlkyns guðirnir
hafna ekki aðeins þeim kvenlegu gildum sem holdgerð eru í hinum að-
sópslitlu jötnum, heldur einnig hvernig þeir bregða sér í hlutverk kon-
unnar þegar þeir skapa með eins konar „gervigetnaði“ (pseudo-pro-
creation). Eins og sýnt er fram á með skýrum hætti í bókinni (146-150),
endurspeglar þetta viðhorf ákveðnar miðaldahugmyndir um getnað, þar
sem gjarnan var litið á konuna sem útungunarvél fyrir barnið sem skap-
að var með sæði karlsins. Samskonar hugmyndir um getnað sem einung-
is karlverur taka þátt í, og brjóta í bága við náttúrulögmálin og óþægileg-
an óumflýjanleika dauðans, birtast í þeirri áherslu sem guðirnir leggja á
beinan karllegg, fæðingu barnanna í handarkrika Ymis/Aurgelmis, karl-
lega sköpun heimsins úr holdi Ymis, sköpun dverganna (sem eingöngu
eru karlkyns)6 og „fæðingu" Asks og Emblu. Þau tvö síðastnefndu eru
túlkuð af Clunies Ross sem svar við utanaðkomandi ógn, hættulegri
kvenlegri náttúru þegar koma „þriár ... þursa meyiar" frá Jötunheimum,
eins og fram kemur í 8. erindi Völuspár (164). Þegar þarna er komið hafa
guðirnir samt sem áður komið reglu á tímann, sem festir sjálfkrafa í sessi
bin kvenlegu örlög (þau eru eins konar óreiðukennd regla), og í kjölfarið
koma konurnar til sögunnar (201-202). Onnur dæmi sem vitnað er í um
gervigetnað er þegar Öðinn hrækir út úr sér skáldamiðinum, Heimdallur
„skapar“ ólíkar stéttir samfélagsins í Rígsþulu, og Loki verður þungaður
eftir að hafa étið hálfsteikt konuhjarta (41. er. Hyndluljóða), en það at-
riði má bera saman við eplið sem Rerir borðar áður en hann getur Völs-
ung (í Völsungasögu) með konu sinni. En eins og Clunies Ross bendir á
skapa guðirnir aldrei neitt úr engu.7
Clunies Ross álítur fórnarathafnir og aðlögun menningarinnar enn
eina aðferðina til að viðhalda yfirráðum karlmannanna: að koma reglu á
lífið, afstýra dauðanum, vinna tíma og auka styrk sinn og auð (189), ekki
síst í tengslum við gervigetnað. Með vísun til hugmynda Huberts og
Mauss (1964) um inntak, skipulag og hlutverk fórnarathafna, skipar Clu-
nies Ross goðsögnum sem fjalla um fórnir í tvo flokka: mannfórnir sem
6 Clunies Ross leggur nokkrum sinnum áherslu á karlkyns náttúru dverga (t.d.
56 og 167), og vekur athygli á að þeir eru sagðir hafa orðið til úr brimi og
leggjum. Hins vegar vitnar hún einnig í 13. er. Fáfnismála, þar sem sumar
nornanna eru sagðar vera „dætr Dvalins" (244). Hún virðist einnig hafa
gleymt fyrri fullyrðingu sinni þegar hún skrifar á blaðsíðu 112 um hvernig
„jötnar og dvergar puða við að leiðrétta það misræmi í samfélaginu sem leyfir
guðunum að taka sér konur frá öðrum heimum en ekki öfugt“.
7 Margir aðrir fræðimenn hafa bent á þetta atriði, þar á meðal Heimir Pálsson
(1999a), sem nýlega setti fram þá afar rökréttu tilgátu að „kosmos" í norrænni
goðafræði þarfnist „kaos“ ef einhver sköpun á að eiga sér stað. í þessum skiln-
ingi geta guðirnir aðeins aukið kyn sitt með jötnameyjum. Þetta er að sjálf-
sögðu í andstöðu við röksemdir Clunies Ross.