Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 160
154
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
SKÍRNIR
út á einum degi, heldur keyptir út smám saman. Slíkt kvótakerfi
fæli í raun í sér myndun eignaréttinda eða einkanýtingarréttinda á
fiskistofnum, en það voru einmitt slík réttindi, sem þar vantaði.
Menn hirtu verr um fiska en sauði, af því að enginn átti fiskana
ólíkt sauðunum. Slíkt kerfi hefði þá tvo kosti, sem auðlindaskatt-
ur hafði ekki. Þar eð bátseigendurnir hefðu verið sjálfráðir um
rekstur fyrirtækja sinna, hefðu þeir getað nýtt þá þekkingu, sem
þeir einir hefðu haft og hefðu getað haft um eigin aflatölur, af-
komu, aðstæður og áætlanir. Fiskistofa hefði ekki þurft að reyna
hið vonlausa verk að afla þeirrar þekkingar og safna saman á einn
stað. I öðru lagi hefðu bátseigendurnir allir getað sætt sig við
þetta, þar sem enginn þeirra hefði orðið verr settur við það. Menn
hefðu ekki orðið að hætta veiðum, af því að þeir hefðu ekki getað
greitt auðlindaskattinn margumtalaða, heldur aðeins af því að
þeim bauðst nógu gott verð fyrir kvóta sína. Flotinn hefði
minnkað, án þess að neinn hefði tapað. Við komum betur að
þessu mikilvæga atriði síðar, en að þessu sögðu þurfa menn ekki
að furða sig á því, að þetta ráð varð einmitt fyrir valinu hér á Is-
landi. Kvótakerfi var tekið upp í nokkrum áföngum frá 1975 til
1990, ekki auðlindaskattur.7 Og þetta kerfi hefur að dómi flestra
gefið góða raun, þótt hægar hafi miðað í hagræðingu en björtustu
vonir stóðu til. Að minnsta kosti hafa menn haft áhyggjuskipti.
Áður var það sóun í sjávarútvegi, sem auðlindaskattur átti að
stöðva, offjárfesting og þrálátur taprekstur. Nú er það hinn mikli
arður, sem talið er, að útgerðarmenn hirði í krafti kvótaeignar
sinnar.
Hagfrœðileg rök fyrir veiðigjaldi
Auðlindaskattur er því ekki lengur á dagskrá, heldur veiðigjald.
Flugmyndin er nú sú, í stystu máli, að ríkið ákveði ekki aðeins
leyfilegan hámarksafla, eins og við núverandi kvótakerfi, heldur
7 Sbr. Ragnar Árnason og Hannes H. Gissurarson (ritstj.), Individual Trans-
ferable Quotas in Tbeory and Practice (Háskólaútgáfan, Reykjavík 1999). I
apríl 1983, tæpu ári áður en kvótakerfið var tekið upp, birtist raunar eftir mig
grein um það, að kerfi varanlegra, framseljanlegra aflakvóta væri eðlilegasta
lausn ofveiðivanda íslendinga. Sjá Hannes H. Gissurarson, „The Fish War: A
Lesson from Iceland“ í fournal of Economic Affairs (3. árg. 1983), 221-23.