Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 213
SKÍRNIR
ENN ER RÝNT í GULLNAR TÖFLUR
207
lögð er mikil áhersla á að refsa persónu (41) sem ekki er lengur mannleg
eins og við, heldur frekar persónugervingur hins illa (45).
Annars konar þróun má greina í hinum ýmsu útgáfum sem varðveist
hafa af goðsögninni um ferðalag Þórs til jötunsins Geirröðar, Hymis og
Utgarða-Loka, og rimmur þeirra, sem fjallað er um næst í bókinni.
McKinnell sýnir fram á að allar þessar goðsagnir tilheyra sömu sagna-
gerðinni, en augljós munur er á höfundarafstöðu og uppbyggingu. Sam-
anburðaraðferðin sem McKinnell beitir (með hliðsjón af Þórsdrápu,
Skáldskaparmálum, Gylfaginningu, Þorsteins þætti bæjarmagns, Hymis-
kviðu og Gesta Danorum eftir Saxa, sem hefur að geyma þrjár útgáfur af
sömu goðsögninni í þriðju bók, 14. og 15. kafla) er hliðstæð við aðferð
Lindows, nema McKinnell styðst einnig við kenningar Jungs um
frumminni foreldra. Enginn dómur verður kveðinn hér upp um hið síð-
arnefnda, en greining McKinnells er að öllu leyti jafngild og það vægi
sem Clunies Ross gefur karl- og kvenlegum gildum í greiningu sinni á
sömu goðsögn. Varfærnisleg flokkun McKinnells á einstökum sagna-
gerðum er hins vegar afar áhugaverð, sérstaklega í ljósi rannsókna Gísla
Sigurðssonar á því hvernig eddukvæðin breyttust í munnlegri geymd
með hliðsjón af því hvernig áheyrendahópurinn var saman settur (Gísli
Sigurðsson 1986, og 1998:xxxvi-xlvii). McKinnell, sem fjallar annars lítið
um munnlegu hefðina, vekur athygli á þremur gerðum sagna. í fyrsta
lagi eru „aðals-hetjusagnir“, frásagnir þar sem „hetjan er aðalsmaður" og
greinilega voru til á tíundu öld, enda er þær að finna í Þórsdrápu og
Skáldskaparmálum. Einhvers konar þjónn er í fylgd með Þór, engin til-
raun er gerð til að leyna förinni, aðeins eitt einvígi er háð og lítið fer fyrir
gamansemi í frásögninni. I öðru lagi er það „alþýðlega" útgáfan, sem
finna má í Hymiskviðu, Þorsteins þætti bæjarmagns og í einni af frá-
sögnum Saxa, en þar hefur Þór oft nokkra bardagamenn í för með sér,
fleiri keppnir eru háðar og nokkur þjóðsagnaminni eru greinileg (t.d. lík-
indi við sagnir eins og Jóa og baunagrasið). Þessi gerð var klárlega komin
til sögunnar fyrir tólftu öld og gæti verið jafngömul „aðalsmanns“-út-
gáfunni (81). Hún er líka mun gamansamari. Eins og McKinnell leggur
áherslu á gæti það stafað af því að
gamanleikurinn festir í grundvallaratriðum ríkjandi viðmið í sessi:
stórkarlalegar ýkjur á afli Þórs vekja ánægju með hann sem verndara
mannkyns, en hins vegar er gert grín að jötnunum, eða þeir beittir
hlálegu ofbeldi til að gefa til kynna að þeir verðskuldi örlög sín. (81)
I þriðja lagi er „ádeilu“-útgáfan, en undir hana falla frásögnin af för Þórs
til Útgarða-Loka og hinar tvær frásagnirnar hjá Saxa. Þessi gerð er í ætt
við kristilegar paródíur og virðist draga dár að Þór. Þær virðast vera í
síðasta lagi frá tólftu öld.