Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 167
SKÍRNIR
RÖKIN FYRIR VEIÐIGJALDI
161
líklega þjónar það best langtímahagsmunum þjóðarinnar, og er í
samræmi við sameignarákvæði laganna um stjórn fiskveiða, að
fiskistofnarnir séu nýttir á þann hátt, að þeir gefi sem mestan arð,
og það gerist einmitt, þegar einstaklingar hafa á þeim óskoraðan
nýtingarrétt.
Þá kemur að þriðja álitamálinu. Hvers eðlis eru kvótarnir frá
lagalegu sjónarmiði? Lögfræðingar hafa komist að þeirri niður-
stöðu, að kvótarnir hafi vissulega ýmis einkenni eignaréttinda,
gangi til dæmis kaupum og sölum, jafnframt því sem skattgreiðsl-
ur handhafa kvótanna lúti sömu reglum og skattgreiðslur eig-
enda. Þrátt fyrir það beri að líta á kvótana sem atvinnuréttindi
fremur en eignaréttindi. Það komi hins vegar ekki í veg fyrir, að
þeir njóti einhverrar stjórnarskrárverndar, þótt sú vernd sé ef til
vill ekki eins víðtæk og vernd óskoraðra eignaréttinda. Til dæmis
kunni ríkið að vera bótaskylt, svipti það útgerðarmenn kvótun-
um.19 Samkvæmt íslenskum rétti séu atvinnuréttindi að sumu
leyti undirorpin eignarrétti. Taka má undir það með íslenskum
lögfræðingum, að líklega séu kvótarnir eins konar ófullkomin eða
skilyrt eignaréttindi. I lagalegum skilningi eru þeir líkastir marg-
víslegum hlunnindum, sem bændur njóta í almenningum, til
dæmis veiðiréttindum í stöðuvötnum á heiðum uppi eða fugla-
tekju á björgum úti. Það breytir því hins vegar ekki, að nokkur
óvissa er enn um eðli kvótanna, og hún kann að hafa hægt á hag-
ræðingu í fiskveiðum. Enginn vafi er á því, að hagkvæmast væri
að eyða slíkri óvissu með því að viðurkenna eignarhald handhafa
kvótanna á þeim. Samkvæmt því væru kvótarnir einkaréttur til að
nýta tiltekin gæði í þeim almenningi, sem hafið umhverfis Island
er. Þá myndu þeir kostir eignaréttinda, sem þegar hafa verið tald-
ir, nýtast öllum, þegar til langs tíma er litið.
Siðfrœðileg rök fyrir veiðigjaldi
Enn eiga veiðigjaldssinnar sín svör. Þeir geta samþykkt, að núver-
andi kvótakerfi sé hagkvæmara en veiðigjald og að ákvæði laga
um sameign íslensku þjóðarinnar á nytjastofnum á Islandsmiðum
merki aðeins, að ríkið hafi rétt til að skipa fyrir um nýtingu þeirra
19 Sama rit, 798 (sérstaklega 6. liður).