Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 157
SKÍRNIR
RÖKIN FYRIR VEIÐIGJALDI
151
beri að greiða henni sérstakt veiðigjald fyrir nýtingarrétt sinn til
þeirra. Allt annað sé hið argasta óréttlæti. Veiðigjald er sam-
kvæmt þessari hugmynd ekki tæki til að tryggja hagkvæma nýt-
ingu fiskistofna eins og auðlindaskattur átti að vera, heldur leið til
að dreifa arðinum af fiskveiðum. Sumir veiðigjaldssinnar bæta því
að vísu við, að slíkt gjald myndi flýta fyrir hagræðingu í sjávarút-
vegi og síður en svo trufla kvótakerfið.3 Þótt sum rökin fyrir
veiðigjaldi séu vissulega hin sömu og fyrir auðlindaskatti, ber að
gera greinarmun á þessu tvennu. Hér skal þess freistað að greina
og gagnrýna margvísleg hagfræðileg, lagaleg, siðfræðileg og
stjórnmálaleg rök, sem reifuð hafa verið fyrir veiðigjaldi og á
undan því fyrir auðlindaskatti. Þá verður reynt að skýra það
fylgi, sem veiðigjald nýtur í röðum hagfræðinga, þótt hagfræðileg
rök fyrir því séu veik.
Hagfrœðileg rökfyrir auðlindaskatti
Þeim vanda, sem Bjarni Bragi Jónsson og fleiri hugðust um miðj-
an áttunda áratug leysa með auðlindaskatti, höfðu danski hag-
fræðingurinn Jens Warming og kanadískur starfsbróðir hans, H.
Scott Gordon, lýst skilmerkilega mörgum árum áður.4 Rifjum
hann stuttlega upp. Til skamms tíma voru fiskimið að því leyti
ólík náttúrugæðum eins og jörðum og námum, að hafið var opið
og aðgangur að því nær ókeypis. Setjum svo, að mestur gróði eða
tekjuafgangur (munur á heildartekjum og heildarkostnaði) af
sókn í fiskistofn á tilteknum miðum sé við átta báta. En þar eð
aðgangur að miðunum er ókeypis og enn nokkur tekjuvon af
sókn á þau, fjölgar bátunum, þangað til að heildartekjur verða
3 Sbr. Þorvald Gylfason, „Sala veiðileyfa er forsenda frjálsra veiðileyfavið-
skipta" í Almannahag, 334, og Gylfa Þ. Gíslason, Fiskihagfrœði, 139.
4 Jens Warming, „Om «Grundrente» af Fiskegrunde“ í Nationabkonomisk
Tidskrift (19. árg. 1911), 499-505; H. Scott Gordon, „The Economic Theory
of a Common Property Resource: The Fishery" í Journal of Political
Economy (62. árg. 1954), 124-42. Sigfús Jónsson lýsir vandanum skilmerkilega
í íslenskum sjávarútvegi; sjá Sjávarútvegur Islendinga á tuttugustu öld (Hið
íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 1984), sbr. sérstaklega bls. 42. Dæmið hér
um sextán báta sókn á tiltekin fiskimið við ókeypis aðgang að þeim og átta
báta kjörsókn á sömu mið er sótt í rit hans.