Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 38

32
ÁRMANN JAKOBSSON
SKÍRNIR
er nánast hlægilegt en óvildarmenn hans eru þó ekki að níða hann
heldur kýs Njáll sjálfur að bera slíkt vopn. Enn einu sinni er
kvenleika Njáls otað framan í viðtökuhóp textans og hann man-
aður til að leggja trúnað á talið um ergi hans.
Njáll ber stoltur taparöxi sína. Styrkur hans er að kvenleg hlið
hans er sýnileg. Hann er einfaldlega öðruvísi, hinsegin. Njáll er
ónæmur fyrir frýjun. Hann bregður aldrei vopni til að reka af sér
orð. Hegðun hans eftir víg Sigmundar sýnir að hann er viðkvæm-
ari fyrir áliti Gunnars í samfélaginu. Lögin eru honum vopn til að
fá fram vilja sinn og styðja Gunnar. Án Njáls væri Gunnar ekki
sú hetja sem hann er. I Gunnari og Njáli sameinast riddara-
mennska og sú viska sem tákngerist í lagakunnáttu. Njáll er nýr
og öflugri Mörður gígja, Gunnar nýr og kurteisari Hrútur. I
átökum Marðar og Hrúts tapa báðir. En Gunnar og Njáll sætta
hið ytra og hið innra og eru saman hinn fullkomni karlmaður.
Þeir eru makar sögunnar í þeim skilningi að þeir eru sú
tvennd sem þar skiptir máli. I kynferðissögu Njálu eru Gunnar
og Njáll vitundarmiðjan, eins og Guðrún Osvífursdóttir í Lax-
dælasögu. Ef Laxdæla snýst um sálræn átök Guðrúnar snýst
Njálssaga um sálræn átök tvenndarinnar Gunnars og Njáls. Guð-
rún er „sjáandi" Laxdælu en Kjartan Olafsson sá sem á er horft.
Útlit hans er í öndvegi, ekki sálin.34 Eins er með Hallgerði.
Fremst í Njálu er veittur lykill að sálarlífi hennar en eftir það
birtist hún sem framandi ógn við þá félaga.35 Um margt minnir
hún á Guðrúnu en hún er ekki það sjálf sem skiptir máli í sög-
unni. Á hinn bóginn er útliti hennar lýst rækilega, eins og útliti
Kjartans í Laxdælu.36 En Hallgerður er aðeins mikilvæg vegna
Gunnars, skömmu eftir fall hans hverfur hún úr sögunni, deyr
skap þess sem vopnið ber. Taparöxi er smáöxi og er því sem útúrsnúningur á
þessari táknfræði.
34 Ármann Jakobsson 1998: 360 o.v.; Ármann Jakobsson 1999.
35 Það er þó enginn vafi á að Njála sjálf er forsendan fyrir öllum þeim málsvörn-
um fyrir Hallgerði langbrók sem hafa komið fram í nútímanum. Hallgerði er í
sögunni lýst af allnokkurri tvíræðni og hún er á margan hátt tvísýn persóna af
hendi höfundarins.
36 Bouman (1962: 123) hefur bent á að Hallgerður og Kjartan séu ein um það í
íslendingasögunum að hafa hár fagurt sem silki. Þau eru vitaskuld náskyld.