Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 59

SKÍRNIR STURLUNGA, GOÐAVELDIÐ OG SVERÐIN TVÖ 53
A ríkisárum Hákonar gamla (1217-1263) efldust bæði konungs-
vald og kirkjuvald í Noregi, eins og mörgum öðrum ríkjum Vest-
ur-Evrópu, og sambúð kóngs og kirkju var með besta móti. Þessi
efling konungsvalds var að nokkru á kostnað héraðshöfðingja og
aðalsmanna. Sums staðar skarst í odda eins og t.d. milli Jóhanns
konungs landlausa (1167-1216) og baróna á Englandi. Svipaðar
deilur voru milli höfðingja og konunga í Noregi alla 12. öld og
langt fram á þá 13. Yfirleitt var kirkjan fylgjandi konungsvaldinu
í þessum deilum, t.d. stóð Innocentius III. páfi með Jóhanni land-
lausa gegn barónunum.8 Sameiginleg hugmyndafræði konungs-
valds og kirkju var kenningin um sverðin tvö.
Af sögu Hákonar gamla, sem rituð var af Sturlu Þórðarsyni,
er ljóst að málsvarar konungsvalds álitu vald Hákonar hluta af
guðlegri skipan. I Hákonarkviðu segir Sturla t.d. að allar höfuð-
skepnur hafi fagnað er Hákon var krýndur og það vor hafi fuglar
orpið tvisvar og aldinviður borið tvennan blóma.9 Konungur var
ekki bara veraldlegur höfðingi yfir Norðmönnum heldur mikil-
vægur tengiliður lægra settra manna við himneskan veruleika.
Hann var ofar héraðshöfðingjum í stigveldinu og þar með nær
því valdakerfi himnanna sem tók við af keisara og páfa.
Eflingu konungs- og kirkjuvalds fylgdi aukin miðstýring og
virkara vald til lagasetningar. Gamla höfðingja- og goðaveldið
gerði ráð fyrir að lög væru forn sannindi og enginn hefði vald til
að setja heilu samfélagi lög. A þjóðveldistímanum var íslenskum
lögum að vísu breytt en samt var ekkert eiginlegt löggjafarvald. I
grein um lög og lagasetningu í íslenska þjóðveldinu færir Sigurð-
ur Líndal ágæt rök fyrir því að nýmæli (þ.e. setning nýrra laga)
hafi krafist einróma samþykkis allra sem lögin skyldu ná til.10 En
fylgismenn aukins konungsvalds á 13. öld litu á lög sem ákvörð-
un valdhafa, fremur en forn sannindi. Árekstur þessara tvenns
konar hugmynda um lög og lagasetningu kemur vel fram í Árna
sögu biskups þar sem segir frá viðskiptum Islendinga við Loðin,
sendimann Noregskonungs árið 1281:
8 Sjá. R. V. Turner 1996:177.
9 Sturla Þórðarson (Hákonar saga gamla) 1957:41-42.
10 Sigurður Líndal 1984:145.