Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 190

184
JÓN ÓLAFSSON
SKÍRNIR
sem gerður var 1953 var endurnýjaður reglulega og óslitið á með-
an Sovétríkin voru við lýði. Sósíalistar léku lykilhlutverk í lúkn-
ingu fyrri samningsins og þótt þeir ættu ekki beina aðild að þeim
síðari þá hugsuðu stjórnvöld í Moskvu ekki síst til hagsmuna
þeirra er Islendingum var gert tilboð um viðskiptaviðræður.
Upp frá því voru óskir Sósíalistaflokksins meðal þess sem tekið
var tillit til við samninga um viðskipti landanna.
Hafi sósíalistar verið gerendur og samböndin við Moskvu (og
raunar við kommúnistaflokka í Mið- og Austur-Evrópu líka)
verið meðvituð stefna þeirra, til þess ætluð að auka áhrif Sósí-
alistaflokksins heima fyrir, þarf að leggja eitthvert mat á þessa
stefnu frekar en að hrópa úlfur úlfur og halda því fram að Sósí-
alistar hafi flestir verið liðsmenn Moskvu og sérstakir útsendarar
valdhafa í Kreml. Mat mitt er það að Einar Olgeirsson kunni að
hafa aukið áhrif flokksins í vissum geirum stjórnkerfisins en um
leið gert honum og arftaka hans, Alþýðubandalaginu, ókleift að
þróast eðlilega og endurspegla hugmyndir þorra flokksmanna.
Einar kann að hafa sannfært andstæðinga sína í pólitík um að við
réttar aðstæður væru sovéttengsl sósíalista gagnleg fyrir landið.
Hann ofmat stórlega mikilvægi tengslanna til lengri tíma en van-
mat hins vegar skaðann af þeim.
Þannig má segja að Einar hafi, eins og svo margir kommún-
istaleiðtogar aldarinnar, verið mikill „taktiker“ en skort bæði vit
og áræði til að horfa lengra fram í tímann.
Hvað sem líður spurningunni um kosti, galla og siðferði
Moskvutengslanna, þá er hlutur Einars sjálfs kannski merkileg-
asta rannsóknarefnið. Tengsl Einars austur voru mikil og náin.
Honum var tekið eins og stórhöfðingja í hvert skipti sem hann
kom í heimsókn og dvalarstöðum hans oft haldið leyndum. Þó að
Einari hafi ekki tekist að gera sér þann mat úr tengslunum sem
hann hefði viljað, voru sambönd hans og samskipti við stórveldið
í austri á allt öðru stigi heldur en samskipti andstæðinga hans hér
heima við stórveldið í vestri. Aðgangur hans að áhrifamönnum í
Moskvu var furðulega greiður og hefur sannarlega ekki verið að
fullu skýrður.
Blekkingar þær sem leiðtogar sósíalista beittu í áróðri sínum
eru og verða ámælisverðar. Eftir því sem það kemur betur á dag-