Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 49
SKÍRNIR
EKKI KOSTA MUNUR
43
Orð Skarphéðins eru sama aðdróttun endurtekin og nú sögð full-
um fetum. Sættir eru óhugsandi eftir að hið ósagða er sagt.
Vald Njáluhöfundar á stigmögnun og frásagnartöf sést vel á
því að það er fyrst löngu eftir að Gunnar er fallinn og hinu
hættulega sambandi þeirra Njáls er lokið, rétt fyrir sjálfa brenn-
una, ris sögunnar, að beinlínis er minnst á kynmök karla. Fram
að því hefur ergin falist í gráti og skeggleysi. I þeirri lokaviður-
eign eigast við hinn ókvænti Flosi og karl hinn skegglausi. Deilu-
efnið eru kvenslæður, tákn erginnar sem marar rétt undir yfir-
borði sögunnar frá upphafi en ryðst nú inn í söguna eins og
Fenrisúlfur, ófreskja sem var bundin en er skyndilega laus. Enda
eru ragnarök brennunnar í nánd.
Njáll er klæddur gervi alla söguna. Það er dýrlingsgervi.
Mönnum virðist hann algóður, alvitur og allsráðandi. En það er
aðeins framhliðin. Hér og þar í sögunni glyttir í hina hliðina, sem
birtist í skeggleysi. Slæðurnar eru táknmynd öfuguggaháttarins á
bak við gervið, ekki aðeins Njáls heldur líka Gunnars, Skarphéð-
ins, Flosa, Helga, Þórhalls og karlmanna almennt. En karl hinn
skegglausi er þó besti fulltrúi röngunnar, hins öfuga. Ekki síst þar
sem gervi hans er best. Skeggleysið brynjar hann gegn öllu níði.
Hann er hinn fullkomni karlmaður, sveipaður dulúð og vopnað-
ur vitsmunum. Aldrei virðist hann sterkari en þegar hann setur
slæðurnar, tákn bakhliðarinnar, á hauginn og bíður þess sem
verða vill. Þarf aðeins að tala með því að þegja.
Þó að endalok Njáls séu harmræn er engu líkara en hann vinni
sigur á dauðanum með því að vera aldrei bjartari en eftir brenn-
una. Að þessu leyti deyr hann píslarvættisdauða sem er því fegurri
sem hann er hryllilegri. En Njáll er enginn píslarvottur. Hann
deyr ekki fyrir trú á hinn kristna Guð (sem hann hefur á gamals
aldri tekið trú á) heldur fyrir sjálfan sig - eigið líf, eigin ást, eigin
fjölskylduböl, eigin harmleik.
Njálssögu lýkur á því að brúður Svínfellsáss brennir inni karl
hinn skegglausa og sonu hans en heggur einn þegar sá er að laum-
Vantrú Njáluhöfundar á sálfræðilegt innsæi hans væri óeðlilega mikil ef hann
ætti ekki að sjá hvaða áhrif þessi gjöf hefði. Og hví þegir hann þá þegar Flosi
spyr hver hafi gefið?