Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 158
152
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
SKÍRNIR
jafnar heildarkostnaði. Gerum ráð fyrir, að í þessu dæmi sé það
við sextán báta. Þetta merkir hins vegar, að allur hinn sérstaki
arður af fiskistofninum, sem fengist hefði við sókn átta báta, eyð-
ist upp við sókn bátanna sextán. Slíkan arð hafa hagfræðingar
kallað sjávarrentu,5 og er hann sambærilegur við þá jarðrentu,
sem eigendur góðra jarða hirða. Til að skýra jarðrentuhugtakið er
einfaldast að líta á tvær jafnstórar, en misgóðar jarðir, þar sem
jafnmiklu hefur verið kostað til jarðabóta. Hin betri gefur meira
af sér og selst á hærra verði en hin verri. Þetta merkir, að rentan
af henni er meiri. Renta af gæðum stafar jafnan af því, að framboð
slíkra gæða er nánast fast, óbreytilegt eða tregbreytilegt, þótt eft-
irspurnin sé breytileg. Þetta á við um margvísleg náttúrugæði,
ekki aðeins jarðir og fiskistofna, heldur líka lóðir undir hús, olíu-
lindir, hveri, vatnsból og gullnámur, þar sem framboðið er lítt eða
ekki breytilegt ólíkt eftirspurn. Hugsum okkur til dæmis, að eft-
irspurn eftir olíu aukist. Þá hækkar olíuverð og renta myndast af
olíulindum, því að þeim fjölgar ekki eða að minnsta kosti mjög
hægt við það, að eftirspurnin eykst. Taka verður fram, að renta
fæst ekki aðeins af náttúruauðlindum, heldur getur hún fengist af
ýmsu öðru, til dæmis mannlegum hæfileikum, sem sumir hafa og
aðrir ekki. Hér er aðalatriðið það, að ólíkt jarðrentu og margvís-
legri annarri rentu fer sjávarrentan í súginn. Utgerðarmennirnir,
eigendur hinna sextán báta í dæmi okkar, fá aðeins í sinn hlut
meðallaun, en njóta þess ekki, hversu gjöfula fiskistofna þeir
nýta. Fiskistofnarnir verða þeim einskis virði, af því að þeir um-
gangast þá, eins og þeir séu einskis virði. Þeir spilla hver fyrir
öðrum með því að þyrpast saman á miðin - með því að kosta of
miklu til veiðanna.
Tillaga Bjarna Braga Jónssonar var um auðlindaskatt, sem ætti
að vera svo hár, að aðeins átta betur stæðu bátseigendurnir gætu
greitt hann. Þá yrði hann jafnhár hinum sérstaka arði af fiski-
stofninum, rentunni af honum. Sjávarrentan færi þá ekki í súginn,
heldur rynni til ríkisins. Á þessari tillögu voru að minnsta kosti
þrír stórir gallar. í fyrsta lagi var hún vart framkvæmanleg af
fræðilegum ástæðum, þar eð erfitt var eða ókleift að reikna út
5 Sbr. Gylfa Þ. Gíslason, Fiskihagfrœði, 141.