Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 100

94
MAGNÚS ÞÓR ÞORBERGSSON
SKÍRNIR
Að þjóðernistilfinningin er til mun engum blandast hugur um. Það vita
allir. Að hún er sterk, getur hver maður vitað, sem sér eða heyrir hvað
við ber hér á landi, og að hún er ekki komin upp í gær eða í fyrradag vita
allir, sem þekkja viðburðina hér á fyrri öld. Allar listir og mentir sem ís-
lenzkir menn iðka, ber hún á herðum sér, og fyrir hennar aðstoð náum
vér innan skamms efstu riminni í menningarstiganum, eða fáum þjóð-
leikhús, og fyr en það er fengið eru Islendingar ekki orðnir mentaþjóð.7
Indriði rekur í grein sinni nokkur meistaraverk leikbókmennta í
evrópskri menningarsögu og vísar í öllum tilvikum til ríkrar föð-
urlandsástar viðkomandi þjóða á þeim tíma. Grísku harmleikirnir,
Plautus og Terentíus hjá Rómverjum, Lope de Vega á Spáni og
leikhús á tímum Shakespeares í Englandi eru að hans mati af-
sprengi ríkrar þjóðernistilfinningar. Sterk þjóðernistilfinning er að
mati Indriða forsenda þess að slík listaverk geti yfirleitt orðið til.
En þjóðernistilfinningin, eins og Indriði hugsar sér hana,
verður ávallt að byggja á gróinni hefð, eða menningararfleifð, sem
bindur þjóðina saman, og í því samhengi vísar Indriði til Islend-
ingasagna og eddukvæða, sem hann telur íslenska leikritun geta
byggt á. Að hans mati eru margar Islendingasagnanna ákaflega
dramatískar í byggingu sinni og eddukvæðin mörg nær því að
vera leikrit en kvæði.8 Hinn forni skáldskapur geti þó vart talist
„raunveruleg" leikritun, því að grundvöllur leikritunar er að mati
Indriða hátt þroskastig þjóðarinnar og ekki síst þroskað mál:
Leikritaskáldskapurinn verður ekki til fyr en þjóðin hefur náð töluverð-
um þroska; þegar menn eru farnir að taka eftir sjálfum sér og öðrum áð-
ur en þeir ráðast í stórræðið eða mikilsverðar framkvæmdir. Málið verð-
ur að vera orðið þroskað, og liðugt og nýtilegt fyrir rökfimi. Hetjukvæði
og ljóðlist verða að hafa skapað það, fágað það og prýtt það, en mælsku-
maðurinn gjörir það snjallt og tvíeggjað í orðvígum.9
7 Sama:148.
8 Þó að fræðimenn hafi vissulega gælt við þær hugmyndir að eddukvæðin hafi
verið allt að því leikrænn þáttur skemmtana og helgihalds (sbr. Sveinn Einars-
son 1991:39-63) er athyglisvert að þessi kenning Indriða hefur ekki hlotið sér-
lega sterkan hljómgrunn fyrr en á síðustu árum, sjá Terry Gunnell 1995 og
Svein Einarsson 1996:7.
9 Indriði Einarsson 1907:144.