Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 172

166
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
SKÍRNIR
Hvenær er breyting á hagkerfinu eða leikreglum þess hagkvæm?
Hagfræðingar hafa jafnan farið í smiðju ítalska félagsfræðingsins
Vilfredos Paretos um það.28 Breyting kallast Pareto-hagkvæm,
þegar (a) hagur allra batnar eða (b) hagur sumra batnar, án þess
að hagur annarra versni. (Krafan um Pareto-hagkvæmni fellur vel
saman við kröfuna um réttlæti, eins og hún var skilgreind á þess-
um blöðum: Réttlæti er, að ekki sé brotið á manni, réttur hans
ekki skertur. í þeim skilningi er krafan um Pareto-hagkvæmni
réttlætiskrafa.) Augljóst er, að breytingin í kvótakerfi fullnægði
skilyrðinu um Pareto-hagkvæmni. Hagur þeirra útgerðarmanna,
sem keyptu kvóta af öðrum til að flytja á báta sína, batnaði. Hag-
ur þeirra, sem seldu kvóta og hættu veiðum, batnaði líka. Hagur
ríkisins batnaði raunar líka, vegna þess að sjávarútvegur tók að
greiða skatta í stað þess að taka aðeins á móti styrkjum. Sumir
græddu, og enginn tapaði. En jafnaugljóst er, að álagning auð-
lindaskatts hefði ekki fullnægt skilyrðinu um Pareto-hagkvæmni.
Hagur ríkisins hefði snarbatnað við auðlindaskatt, því að það
hefði fengið nýjan tekjustofn. Hagur þeirra útgerðarmanna, sem
hefðu getað haldið áfram veiðum, af því að þeim var ekki um
megn að greiða skattinn, hefði verið samur og áður: I stað þess að
eyða fé í umframgetu til að veiða hefðu þeir eytt því í skatt-
greiðslur. En hagur þeirra útgerðarmanna, sem hefðu orðið að
hætta veiðum, hefði snarversnað. Fjárfesting þeirra í bátum, veið-
arfærum og veiðikunnáttu hefði í einu vetfangi orðið verðlaus.
Svipað hefði verið að segja um álagningu sérstaks veiðigjalds,
jafnvel eftir talsverðan aðlögunartíma (þegar flotinn í dæmi okkar
væri kominn úr sextán bátum í átta vegna frjálsra viðskipta með
kvóta). Hagur ríkisins batnaði talsvert, því að nú fengi það nýjan
tekjustofn, leigugjaldið af kvótunum. Hagur þeirra átta bátseig-
enda, sem selt hefðu öðrum kvóta sinn, hefði líka batnað vegna
sölunnar. En hagur þeirra átta bátseigenda, sem eftir hefðu orðið
á miðunum, versnaði, vegna þess að nú yrðu þeir að greiða ríkinu
þann hagnað, sem þeir höfðu áður getað notað til þess að auka
kvótaeign sína. (Afleiðingin af því að leggja á veiðigjald myndi
því vera sú að þeim, sem ekki gátu gert báta sína út á hagkvæman
28 Sbr. James M. Buchanan, „Positive Economics, Welfare Economics, and
Political Economy" í Journal of Law and Economics (2. árg. 1959), 124-38.