Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 200

194
TERRY GUNNELL
SKÍRNIR
um leið og hann kemst yfir rúnirnar (Hávamál, 140. er.). Samkvæmt
túlkun Clunies Ross er hér verið að lýsa útbreiðslu lestrar- og skriftar-
kunnáttu (224).
Þrátt fyrir allar sínar tilraunir til að sleppa undan örlögunum, verða
guðirnir að lokum að horfast í augu við þau. I lokakafla bókar sinnar
skoðar Clunies Ross komu ragnaraka, sem er reyndar eitt meginvið-
fangsefni bóka Lindows og McKinnells sem ræddar verða síðar í þessari
grein. Hér dregur Clunies Ross réttilega í efa hugmyndir ýmissa annarra
formgerðarsinna sem hafa haldið því fram að athafnir á lárétta sviðinu
innan goðsagnaheimsins feli í sér stöðugt jafnvægi þar sem alltaf er hægt
að fara á byrjunarreit, eins og engar breytingar hafi átt sér stað, en þær
virðist óafturkallanlegar og ósveigjanlegar á lóðrétta sviðinu milli himins
og jarðar og leiði að síðustu til endaloka alls (229-230). Hún bendir á að
margar athafnir á lárétta ásnum tengist einnig ragnarökum og að í raun sé
hægt að tímasetja ýmsar þeirra innbyrðis: Njörður giftist Skaða fyrir
dauða Baldurs (Skaði vonaðist eftir að giftast Baldri), og Skírnismál ger-
ast síðar, þar sem Skírnir getur boðið Gerði hringinn sem Baldur sendi
frá Hel (Skírnismál, 22. er.). Auk þess sé tímaröðin ekki hringlaga (eins
og sumir fræðimenn hafa haldið fram) heldur línuleg, að mati Clunies
Ross. Að afstöðnum ragnarökum er ógerningur að snúa aftur til upp-
hafsins.
Fram að þessu, þ.e.a.s. ragnarökum, hafa guðirnir, í greiningu Clu-
nies Ross, verið að forðast dauðann með því að afneita og jafnvel setja úr
skorðum þau náttúruöfl sem eru þeim mótdræg. En nú þurfa þeir að
takast á við önnur náttúruöfl sem þeir ráða ekki við. Þór er fær um að
berja á jötnum, og stendur jafnvel af sér hið „ofsafengna kveneðli“ sem
dætur Geirröðar eiga að vera fulltrúar fyrir, svo lengi sem hann nýtur
stuðnings eiginkonu sinnar Sifjar (táknuð með reynitrénu sem kemur
honum til bjargar í líkamsvessaánni) (261). Hann á aftur á móti í mesta
basli með að snúa á Miðgarðsorm á hafi úti og sigrast á þeim andstæð-
ingum sem Utgarða-Loki etur gegn honum. Rimmur hans eru með öðr-
um orðum ekki allar afturkallanlegar eða óumbreytanlegar. Viðureign
hans við Miðgarðsorm er gjarnan tengd heimsenda og var, eins og Clu-
nies Ross bendir á (258-259), borin saman við dómsdagsviðureignir
Satans og Krists á miðöldum. Sigrar Þórs tengjast hins vegar líka fyrirsjá-
anlegum ósigri guðanna, ekki síst í kristilegum skilningi. Til þess að geta
varið ættbálk sinn og viðhaldið stöðu hópsins í samfélagsstiganum, verð-
ur Þór að vera reiðubúinn að gerast vargur í véum, eins og þegar hann
drepur borgarsmiðinn, og á í útistöðum við Hyrokkin í útför Baldurs og
Loka í veislu Ægis. Ekki verður þetta til að koma guðunum á hærra sið-
ferðisstig.
Annað vandamál sem Clunies Ross ræðir um varðandi örlög guð-
anna er að Loki, líkt og Fenrir, verður að teljast „óvinur í þeirra röðum“