Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 169
SKÍRNIR
RÖKIN FYRIR VEIÐIGJALDI
163
að vega að lífi og limum náunga síns, eignum hans eða mannorði, þykir
lítt lofsverður. En hann hlýðir öllum þeim reglum, sem kenndar eru við
réttlæti, og vinnur samborgurum sínum allt það, sem þeir geta með réttu
knúið hann til að gera eða refsað honum fyrir að láta ógert.
Helst er tekið tillit til þess í tilkallskenningu bandaríska heim-
spekingsins Roberts Nozicks, að réttlæti er neikvæð dygð. Sam-
kvæmt þeirri kenningu á hver maður tilkall til þess, sem hann
hefur aflað eða fengið án þess, að við það hafi aðrir verið beittir
ranglæti, réttindi þeirra skert.24 Menn mega til dæmis slá eign
sinni á áður ónumin gæði úr náttúrunni, ef hagur annarra versnar
ekki við það.25 Fróðlegt er að líta á kvótakerfið íslenska í ljósi til-
kallskenningar Nozicks. Hafa aðrir verið beittir ranglæti við það,
að bátseigendurnir sextán í dæmi okkar hér að framan fengu
kvóta sína í upphafi endurgjaldslaust og eftir veiðireynslu? Hefur
hagur einhverra versnað? Ekki er svo að sjá.26 Hagur bátseigend-
anna batnar vissulega við það, að þeir geta nýtt báta sína betur,
sótt sama afla með átta bátum og þeir höfðu áður gert með sextán
bátum. En hagnaður þeirra er ekki á kostnað annarra, heldur
hreinn sparnaður. Hagur annarra en bátseigendanna hefur ekki
heldur versnað, þótt fiskimiðunum hafi verið lokað fyrir þeim,
því að þeir gátu ekki gert ráð fyrir því við óheftar veiðar að fá
hærri tekjur í fiskveiðum en þeim stóð til boða annars staðar.
Með öðrum orðum var ekki annað tækifæri tekið af þeim með
lokun fiskimiðanna en það að taka þátt í ofveiði og uppskera
meðallaun! Bera verður saman hag annarra en bátseigendanna
fyrir og eftir breytinguna, ekki hag þeirra annars vegar og hag
bátseigenda hins vegar. Fylgismenn tilkallskenningarinnar sjá
þess vegna ekkert óeðlilegt við það, að einkaaðilar eignist nýting-
arréttindi á fiskimiðum fremur en að þeir eignist þá á jörðum,
námum, olíulindum eða raunar mannlegum hæfileikum, eins og
24 Robert Nozick, Anarchy, State and Utopia (Basil Blackwell, Oxford 1974).
25 Þetta hefur verið nefnt fyrirvari Lockes, þar eð John Locke hafði áþekkar
hugmyndir og Nozick um það, hvernig menn gætu á réttlátan hátt tekið til sín
gæði úr almenningum, sbr. Ritgerð um ríkisvald, V, §33, s. 72.
26 Ég sé ekki betur en að Atli Harðarson heimspekingur komist að sömu niður-
stöðu og ég, sbr. „Er kvótakerfið ranglátt?“ í Skírni (73. árg. 1999), 7-25.