Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 173
SKÍRNIR
RÖKIN FYRIR VEIÐIGJALDI
167
hátt og selt höfðu kvóta sinn yrði umbunað sérstaklega, og hin-
um refsað, sem kunnu betur til verka og keypt höfðu kvóta!)
Það er athyglisvert, að Þorvaldur Gylfason virðist hafna hinni
gömlu hugmynd hagfræðinnar um Pareto-hagkvæmni. Breyting á
hagkerfinu eða leikreglum þess er óviðunandi að hans dómi, ef
aðeins einn aðili nýtur góðs af henni, þótt enginn tapi á henni og
réttur manna sé hvergi skertur, eins og dæmi hans af Imeldu
Marcos sýnir. Þessi hugsun er afar óljós. Hversu margir þurfa að
njóta góðs af breytingu, til þess að Þorvaldur uni við hana? Allir?
Eða aðeins margir? Og þá hversu margir? Þorvaldur virðist ekki
heldur gera sér grein fyrir því, að við allar venjulegar kringum-
stæður njóta allir aðrir góðs af því, að einn maður hagnist. Hvað
á hann að gera við hagnað sinn? Varla getur hann gleypt hann. Á
þetta benti Adam Smith:29
Afrakstur jarðarinnar kemst jafnan nálægt því að framfleyta þeim fjölda
fólks, sem frekast er kostur á. Auðmenn velja aðeins úr það, sem eftir-
sóttast er og ánægjulegast. Neysla þeirra er litlu meiri en fátæklinganna.
Þótt þeir séu sjálfselskir og ágjarnir og hugsi aðeins um eigin hag og þótt
þeir keppi með því að veita þúsundum manna atvinnu að því einu að
fullnægja hégómlegum og óseðjandi þörfum sínum, deila þeir með fá-
tæklingunum afrakstri allra sinna umbóta. Ósýnileg hönd Ieiðir þá að
því að skipta lífsgæðunum svipað og hefði orðið, hefði jörðinni verið
skipt jafnt á milli allra íbúa hennar. Þannig vinna þeir óafvitandi og án
þess að ætla sér það að almannahag og auðvelda mannkyninu að fjölga
sér. Þegar forsjónin skipti jörðinni á milli nokkurra burgeisa, gleymdi
hún ekki eða sneri baki við þeim, sem afskiptir virtust vera.
Auðvitað nýtur öll þjóðin góðs af því, ef tapi er snúið í gróða í ís-
lenskum sjávarútvegi. Þótt mikill hagnaður í einni atvinnugrein
geti vissulega raskað rekstri annars staðar (eins og þegar fólk
flykktist úr sveitum í bæi í byrjun aldarinnar, af því að sjávarút-
vegur var arðsamari en landbúnaður), er hann fagnaðarefni. Eða
ættum við að reyna að koma í veg fyrir, að hér rísi í náinni fram-
tíð öflug hugbúnaðar- eða líftæknifyrirtæki af ótta við það, að
29 Adam Smith, The Theory of Moral Sentiments, IV, I, 10, ss. 184-85. Sbr.
einnig Adam Smith, Rannsókn á eðli og orsökum auðlegðar þjóðanna, I.—III.
bók, þýð. Þorbergur Þórsson, með inngangi eftir Hannes H. Gissurarson
(Bókafélagið, Reykjavík 1997), I, XI, c, s.132.