Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 212

206
TERRY GUNNELL
SKÍRNIR
hugmyndafræði eða uppruna. Líkt og Lindow leggur McKinnell áherslu
á að Loki sé „ekki guð í venjulegum skilningi", heldur sé hann skyldari
jötnum, sem „oft eru persónugervingar ótamdrar náttúru“ (29, mín
skáletrun) og óreiðukenndur; í huga McKinnell er „enginn ákveðinn
greinarmunur gerður á skrímslum og jötnum" (36). Fyrsta útgáfa Loka,
„loddarinn" (persóna sem er að finna í fornum goðsögnum um allan
heim) kemur meðal annars fyrir í goðsögnum um dauða Þjaza, borg-
arsmiðinn og Þrymskviðu, sem allar hafa svipaða uppbyggingu þar sem
Loki bæði veldur og kemur til bjargar í hættu sem hann hefur látið steðja
að guðunum með lævísi sinni. Frásögnin leggur áherslu á ótrygga veröld
guðanna, sem ávallt búa við þá hættu að vera ginntir af þessari nánast
stjórnlausu persónu, en geta þó ekki komist af án hjálpar hennar, sem oft
er vafasöm (36-37).24 Persóna loddarans, sem McKinnell telur vera elsta
ímyndanna þriggja, felur í sér bæði reglu og óreiðu (38), og hann sýnir
fram á að „hin skipulega veröld sem guðirnir hafa skapað og hin frum-
stæða óreiða skrímsla og jötna eru í reynd náskyldar" (36). McKinnell
bætir því við að
kannski endurspegli hún óöryggi íbúa á nánast óbyggilegum svæðum
Norður-Evrópu, þar sem smávægileg breyting á veðurfari gat ráðið
úrslitum um hungursneyð eða velsæld, duttlungar vinda og hafs gátu
ýmist fært sjófarandanum auð eða drukknun, og veikburða lagakerfi
gat annars vegar haft í för með sér vegsemd og heiður og hins vegar
morð og hefndir. (38)
Þessi tenging við náttúrlegt umhverfi, sem sjaldan er minnst á í verkum
Clunies Ross og Lindow, er sérstaklega ánægjuleg, eins og nánar verður
rætt síðar.
Hinar birtingarmyndir Loka eru annars vegar „svikarinn", sem getur
af sér skrímsli, svíkur Þór í hendur Geirröði og er viðriðinn dauða Bald-
urs, og hins vegar djöfullegur „ákærandi" miðalda sem afhjúpar lesti
guðanna í Lokasennu. Báðar þessar birtingarmyndir eru yngri að mati
McKinnells, sérstaklega þar sem þær virðast bera vott um aukin kristin
áhrif (einkum í síðara tilfellinu: 42 og 52-55).2S I báðum útgáfunum eru
andstæður góðs og ills ljósari, og sérstaklega í þeirri fyrrnefndu þar sem
24 Algengt er að loddarinn (the trickster) taki á sig mynd skemmtilegrar en jafn-
framt skapandi menningarhetju meðal frumbyggja, eins og indjána í Ameríku.
Aðrar goðsagnir, þar sem Loki er á ferð með blóðbróður sínum, Óðni, eru
greinilega af sama tagi.
25 McKinnell finnst að fyrri ímyndin geti tilheyrt einhverri hefð, og átt rætur
sínar að rekja til heiðinna tíma, þar sem hún birtist í hinum enska Gosforth-
krossi frá tíundu eða elleftu öld.