Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 103

SKÍRNIR
MUSTERITUNGUNNAR
97
mun að setja á fót stofnun til að efla íslenska leikritun. Draumur
hans er leikhús sem myndi duga þjóðinni í 100 ár,13 þar sem hægt
væri að dást að meistaraverkum leikritunar, en þó fyrst og fremst
afurðum íslenskrar leikritunar. Bókmenntirnar eru mikilvægar að
þessu leyti í hugmyndum Indriða Einarssonar og þær eru í sjálfu
sér grunnurinn að hugsjónum hans.
III
Hér er of langt mál að rekja byggingarsögu Þjóðleikhússins með
öllum sínum útúrdúrum og töfum, en eins og áður var vísað til
liðu 43 ár frá því að hugmyndir Indriða Einarssonar birtust á
prenti í Skírni, þar til leikhúsið var vígt 1950.14 Lengi vel stóð
húsið ónotað, eins og draugahús í miðjum bænum, og á árum
heimsstyrjaldarinnar síðari var það notað sem birgðastöð fyrir
breska hernámsliðið, sem mörgum þótti hin mesta smán og
kröfðust þess að lokið yrði við húsið. En þó að listunnendur í
landinu hafi vissulega beðið með óþreyju eftir opnun hússins,
voru ekki allir jafnánægðir með bygginguna. Eftir að leikhúsið
hafði staðið hálfklárað við Hverfisgötuna í tæp 15 ár skrifaði
Halldór Laxness árið 1944 í Tímarit Máls og menningar:
I meira en áratug hefur „þjóðleikhúsið“ svokallaða verið ein aðalhindrun
þess að við eignuðumst samkomuhús. Agætur rithöfundur sagði fyrir
nokkrum árum, á prenti, um þessa einkennilegu byggingu, að hún stæði
þarna sem minnisvarði yfirborðsmennskunnar í íslenzkum menningar-
málum síðasta áratugar; allt miðað við að sýnast, ekkert að vera. Vegna
þessarar byggingar hefur ekki verið hafizt handa um að byggja nothæft
leikhús, þannig að leiklist, leikritagerð og önnur sú menning, sem
þroskast kringum leikhús, hefur dregizt aftur úr á tímabili þegar aðrar
listir voru í uppgangi.15
13 í grein sinni í Óðni 1915 hljóðar krafa hans upp á 750 manna sal, í stað 500 áð-
ur.
14 Varðandi byggingarsögu hússins, sjá Jónas Jónsson frá Hriflu 1953, sem þó
verður að lesa með mikilli varkárni og gagnrýnu hugarfari, þar eð hún er
skrifuð af manni sem stóð í miðpunkti þeirra pólitísku hræringa sem áttu sér
stað í kringum Þjóðleikhúsið.
15 Halldór Laxness 1944:7. Álit Halldórs á Þjóðleikhúsbyggingunni sést glögg-
lega á notkun hans á gæsalöppum „þjóðleikhús".