Skírnir - 01.04.2000, Blaðsíða 178
172
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
SKÍRNIR
verðlögð í samræmi við skort á þeim, ætti ríkið að leggja á sérstök
gjöld til þess að bæta úr þessu.35 En um og eftir miðja 20. öld
kom til sögu annað vísindalegt viðmið, sem kenna má við ýmsa
hagfræðinga tengda Chicago-háskóla í Bandaríkjunum, til dæmis
Ronald Coase, sem hlaut nóbelsverðlaun í hagfræði 1991. Coase
og skoðanabræður hans töldu, að ríkisafskipti þyrftu ekki nauð-
synlega að leiða til skynsamlegri niðurstöðu en markaðsviðskipti,
enda væru stjórnmálamenn og sérfræðingar þeirra sjaldnast upp-
lýstari og óeigingjarnari en aðrir, auk þess sem þeir væru háðir
ýmsum hagsmunahópum. I stað þess að skipta sér beint af úr-
lausnarefnum eins og mengun og sóun náttúruauðlinda ætti ríkið
að setja reglur, sem gerðu einstaklingum kleift að semja sín í milli
um slík mál.36 Tökum dæmi til að skýra muninn á þessum tveim-
ur viðmiðum. Verksmiðja á árbakka veitir úrgangi í ána og spillir
þannig veiði fyrir bændum. Hagfræðingur í anda Pigous myndi
bregðast við þessu með sérstökum mengunarskatti á verksmiðj-
una, svo að hún hefði hag af því að minnka mengunina niður í
það, sem er „hagkvæmt“. Fyrir honum er aðalatriðið, að meng-
unin var ókeypis og þess vegna of mikil. (Það kostaði verksmiðj-
una með öðrum orðum ekkert að veita úrganginum í ána.) Hag-
fræðingur í anda Coases myndi hins vegar bregðast við með því
að skilgreina betur réttindi og skyldur þeirra, sem málið varðar,
svo að þeir geti samið sín í milli um lausn þess. Ef bændur hafa til
dæmis stundað veiðar í ánni, löngu áður en verksmiðja reis á ár-
bakkanum, þá er eðlilegast að viðurkenna hefðbundin réttindi
þeirra til veiða í ánni og gera þau framseljanleg. Það ræðst síðan
af því, hversu mikils virði afnotin af ánni eru verksmiðjunni ann-
ars vegar og bændunum hins vegar, hver niðurstaðan verður úr
frjálsum viðskiptum eða samningum þessara tveggja aðila, en að
minnsta kosti verður mengunin „hagkvæm", en ekki ókeypis fyr-
ir verksmiðjuna. Fyrir hagfræðingi í anda Coases er aðalatriðið,
35 A. C. Pigou, Wealtb and Welfare (Macmillan, Lundúnum 1912); A. C. Pigou,
The Economics ofWelfare (Macmillan, Lundúnum 1920).
36 R. H. Coase, „The Problem of Social Cost“ í Journal of Law and Economics
(3. árg. 1960), 1-44; H. Demsetz, „Toward a Theory of Property Rights“ í
American Economic Review: Papers and Proceedings (57. árg. 1967), 347-59;
S. N. Cheung, The Myth of Social Cost (Institute of Economic Affairs,
Lundúnum 1978).