Skírnir - 01.04.2000, Qupperneq 58

52
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
ingu hámiðalda þegar stjórnmálahugsun Evrópumanna var mót-
uð af kenningu Gelasíusar I. um sverðin tvö.
Gelasíus var páfi í lok 5. aldar. Kenning sú sem hér um ræðir,
og stundum er við hann kennd og kölluð gelasíanismi, er á þá leið
að í þessum heimi séu tvenns konar valdhafar, andlegir og verald-
legir. Þeir standi jafnfætis, eigi að hjálpast að og hvorugir séu yfir
hina settir.
I hugum manna á 13. öld mynduðu bæði þessi valdakerfi stig-
veldi. Æðstur veraldlegra valdsmanna var keisari, undir honum
voru kóngar og undir þeim aðalsmenn og svo koll af kolli allt
niður í bændur og þar fyrir neðan vinnumenn. Efst á andlega
píramíðanum var páfi, undir honum kardínálar, þá erkibiskupar,
biskupar, ábótar, prestar. Neðar voru svo munkar, nunnur og al-
múginn. Yfir þessum tveim jarðnesku valdakerfum var svo valda-
kerfi himnanna, dýrlingar, englar og efst Guð almáttugur.
Þetta held ég að hafi verið sú pólitíska heimsmynd sem gert
var ráð fyrir við hirð þeirra Noregskonunga, Hákonar gamla og
Magnúsar lagabætis. Hennar gætir til dæmis í Konungs skuggsjá,
sem líklega var rituð við norsku hirðina á 13. öld. Þar segir:
[Þ]ú skalt minnast á þær tvær hallir, og eru Guðs hús báðar, og er bæði
kóngurinn og byskupinn þjónustumenn Guðs og gæzlumenn þeirra
húsa. En eigi eru þeir eigandi til þess að kippa því nokkru frá, er fyrir
öndverðu var til skipað. Nú má kóngur ekki kippa frá því húsinu, er
byskupinn er yfir skipaður, fyrir því, að hvorgi skal annan ræna og ekki
hernám skal millum þeirra vera. Því að einn á bæði er Guð er, og á hvor
þeirra að fulltingja öðrum. Þess gat eg og fyrir þér, að Guð hafði selt í
hendur kónginum refsingarvönd og svo byskupinum. ... [S]ú er grein á
sýslu þeirra kóngs og byskups, að byskupinn er skipaður að vera meist-
ari og lærifaðir og ráðgjafi með kónginum. En kóngurinn er skipaður að
vera dómari og harðindis maður í allri refsing til fullrar ógnar við alla þá,
er undir honum eru. En þó hefir byskupinn eigi síður refsingarvald í
hendi sér en kóngurinn. En sú er grein á því sverði, er byskupinn hefir,
frá því, er kóngurinn hefir, að kóngs sverð bítur jafnan, er höggvið er
með... En byskupsins sverð bítur ei nema réttlega sé höggvið með. En ef
hann heggur ranglega með því, þá verður þeim mein að, er heggur, en
eigi verður þeim mein að, er fyrir verður. En ef byskupinn heggur rétt-
lega, þá bítur það enn sárara en kóngsins sverð.7
7 Konungs skuggsjd 1955:241-243.