Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Síða 79

Messuformiö - fjötrar eða frelsi?
form hennar byggði á formi páskamáltíðar Gyðinga, með blessun og
brotningu brauðsins, blessun bikarsins og lofsöng (Mk. 14:22-26). Formið
var gyðinglegt, en innihaldið, merkingin gjörbreyttist: „Gjörið þetta í
mína minningu“, ekki í minningu um flóttann frá Egyptalandi og frelsun
Israels úr ánauð. I Postulasögunni kemur máltíðin oft fyrir, sem brotning
brauðsins (2:42,46; 20:7,11). Af samhenginu má ráða að hér hafi þá
þegar verið um sakramentismáltíð að ræða fremur en hefðbundna gyð-
inglega máltíð. í 2:42 birtist samhengi, sem gæti gefið hugmynd um
messuform postulanna, „Og þeir héldu sér stöðuglega við kenningu
postulanna og samfélagið (fólst meðal annars í gjöfum til þeirra þurfandi)
og bromingu brauðsins og bænimar“. Hér emm við að tala um safnaðar-
samkomu, þar sem orðið er boðað, bænir em fluttar og drottinlegrar
máltíðar er neytt. Boðunin fer fram með orðum spámannanna fyrir
tilverknað heilags anda. Tungutal er framkvæmt og það fer fram kennsla.
Páll postuli segir meðal annars.: „Þegar þér komið saman, þá hefir hver
sitt: einn sálm, einn kenningu, einn opinbemn, einn tungutal, einn
útlistun, allt skal miða til uppbyggingar“ (1. Kor. 14:26). Hér er lögð
áhersla á hlutverkaskiptingu og á form. Og á öðmm stað: „Látið orð
Krists búa ríkulega hjá yður með allri speki, fræðið og áminnið hver
annan með lofsöngvum og andlegum ljóðum og syngið Guði sætlega lof í
hjörtum yðar“ (Kol.3:16). Hér er Páll e.t.v. að gefa okkur vísbendingu
um útfærslu formsins, um sönginn sem á að fylla formið lífi. Margt
bendir til að formið hafi verið mjög frjálst. Það þýðir að gott svigrúm
hafi verið fyrir hvers kyns tilbrigði, formið hafi verið impróvíserað eins
og við segjum, með öðmm orðum að Heilagur andi hafi haft mikið
svigrúm til að móta framkvæmdina. En Páll postuli sér ástæðu til að tala
um reglu í samkomuhaldinu, að „allt fari sómasamlega fram og með
reglu“ (lKor. 14:40). Hann notaði sjálfur litúrgíska texta, t.d. í niðurlagi
bréfa sinna, sem bendir til að þeir hafi verið honum tamir. í Nýja testa-
mentinu sjást víða merki musterisþjónustunnar sem hafa mótað helgisiði
fmmkirkjunnar. Doxólógíur í niðurlagi bæna, þrefaldur sanctus (Opb.
4:8), amen, hallelúja, svo og gerð lofsöngvanna hjá Lúkasi (cantica), og í
Opinbemnarbókinni em dæmi um þetta. Og það hlýtur að vera eðlilegt
að álykta af fyrmefndum dæmum að samkomur hinna fmmkristnu
safnaða hafi farið eftir formi, sem byggði á fastmótaðri litúrgíu Gyðinga.
Þó er Ijóst að ekki hefur verið um samræmda litúrgíu að ræða hjá ein-
stökum söfnuðum, enda þeir allir í uppbyggingu og mótun. Það sem er
sameiginlegt er sjálfur kjaminn, tilgangur samkomunnar: neysla drottin-
legrar máltíðar, í minningu hans, sem dó á krossi.
Messuform í austri og vestri
Skýrar myndir af messuformum kristinnar kirkju em ekki til eldri en frá
4. öld, í skráðum heimildum um messuform. Tíminn þama á milli er
hulinn skugga heimildaleysis. Menn verða að geta sér til um hvemig
þróunin hafi verið og það hvort hún myndaði óslitinn þráð frá guðsþjón-
ustum frumsafnaðarins. En nú skal fara fljótar yfir sögu, því auðvelt er
77