Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Síða 173

Eins er þér vant
tvenns, því aðstoðin við lítilmagnann, sem hlýtur alltaf að verða
skjólstæðingur kirkjunnar, felur oft í sér þá hættu að ráðin séu tekin af
honum. Umhyggjan fyrir velferð einstaklings getur þá orðið til þess að
efla forræði kirkjunnar fremur en sjálfræði og sjálfsbjörg þeirra sem hún
þjónar. í þriðja lagi felur lögmálið um virðinguna fyrir manneskjunni
það í sér að öll þjóðfélagsgagnrýni og félagsleg afskipti gangi útfrá
siðferðilegum hagsmunum einstaklinga, þ.e. raunverulegum og
sameiginlegum hagsmunum manna, en ekki sérhagsmunum tiltekinna
hópa eða valdastofnana.
I kröfunni um að virða manneskjuna felst lykillinn að því hlutverki
sem lifandi kirkja getur haft, hvort heldur er í fortíð, nútíð eða framtíð.
Þótt hún gefi ekki nákvæmar forskriftir, sem auðvelt er að skipuleggja
starfið útfrá, þá setur hún fram siðferðilega viðmiðun sem framkvæmd
kristninnnar í kirkjunni á að lúta. Væri það gert í íslenzkri kirkju og því
fylgt eftir af fullri einurð, held ég að samband ríkis og kirkju gæti
versnað nokkuð en samband kirkju og þjóðar hugsanlega batnað að sama
skapi. Sr. Gunnar Kristjánsson segir í grein um lúthersku þjóðkirkjuna:
Þjóðkirkjan á íslandi er nánast án hliðstæðna í kirkjulífi heimsins. Vafasamt er að
nokkur kirkja eigi svipuð ítök í einni þjóð. En þessi ítök þarf að skilgreina nánar.
Áhrifin sem kristindómurinn hefur á umræðu dagsins eru hverfandi að því er virðist.16
Það eru mikil ítök en lítil átök. Kirkjan þarf öðm fremur að reyna að
móta almenna umræðu á íslandi og færa henni þær viðmiðanir sem hana
skortir. En það getur hún ekki gert nema með því að brýna sífellt fyrir
sér sínar eigin viðmiðanir, sjálft inntak kristninnar. Lögmálshyggjan, sem
felst í hinni siðferðilegu freistingu, glatar þessari viðmiðun með því að
taka tilteknar umdeilanlegar mannasetningar fram yfir hina lifandi
manneskju.
Að þessu leyti leiða hin fagurfræðilega og hin siðferðilega freisting til
sömu meginniðurstöðu. í umhyggju sinni fyrir formi og festu bera þær
mannkærleikann ofurliði. Og sé mannkærleikurinn til marks um ást
okkar á Guði, sú leið sem manninum er gefin til að þjóna Guði og tjá trú
sína, þá þýðir þetta að hin fagurfræðilega og hin siðferðilega freisting
kirkjunnar ganga þvert á inntak trúarinnar. Samt sem áður getur hið
trúarlega hvorki án hins fagurfræðilega né hins siðferðilega verið, en þau
verða, eins og framkvæmdin öll að lúta inntaki kristninnar. Þegar allt
kemur til alls er nær ógerlegt að greina á milli þessara þriggja þátta. Ég
get a.m.k. ekki orðað inntak kristninnar nema með siðferðilegu tungutaki.
Hið siðferðilega inntak kristninnar er þó aldrei fyllilega gefið nema í
meginatriðum; okkur er bent í áttina en við verðum sjálf að rata veginn.
„Einen Gott den es gibt, gibt es nicht“ er haft eftir Dietrich Bonhoeffer.17
16 Gunnar Kristjánsson, op. cit., s. 29.
17 Ég hef þetta frá Einari Sigurbjörnssyni, „Guðleysi og kristnidómur", Orðið 17
(1983), s. 35. Eins og Einar bendir á er þessi „krassandi setning" illþýðanleg á
önnur tungumál. Merkingin virðist ekki vera ólík því og þegar við segjum á íslenzku
171