Skagfirðingabók - 01.01.1967, Qupperneq 15

ÞÁTTUR
JÓNS BENEDIKTSSONAR Á HÓLUM
eftir KOLBEIN KRISTINSSON
Upp ÚR SÍÐUSTU aldamótum heyrði ég margar sagnir um
liðna atburði, sem gerzt höfðu í átthögum mínum á 19. öld. Ég mátti
teljast vel í sveit setmr vegna þess, að faðir minn átti heima í Hóla-
hreppi og næsta nágrenni óslitið frá barnæsku. Sama var að segja um
móður hans og föður hennar (Jón Jónsson í Hvammi, f. um 1800,
d. 1868). Voru þau feðgin, og einnig faðir minn, ógleymin á liðna
atburði, er nálægt þeim höfðu gerzt og þau haft kynni af. Þessar sagnir
voru eins konar rekatimbur, sumt smátt og annað stærra. Ógleyman-
legar urðu mér sagnir af þeim Hólafeðgum, Benedikt prófasti Vigfús-
syni og Jóni syni hans. Atorka prófasts í tilraun hans um endurreisn
Hólastaðar, fjármálagifta hans og heimilisraunir orkuðu á mig sem
hetjudáð og harmleikur í senn. Örlög Jóns voru mér sorgarsaga og
manngerð hans stórt spurningarmerki. Upp úr 1930 hripaði ég á blöð
hið helzta af sögnum þessum. Hafði mér þá gefizt tækifæri til þess að
bera þær undir álit nokkurra gamalla manna, sem mundu þá feðga
báða, og leita staðfestingar þeirra og leiðréttinga, ef missagt gæti
verið. Þá er ég skrifaði þátt Benedikts prófasts, sem Sögufélag Skag-
firðinga gaf út 1956, tók ég að sjálfsögðu ívafið í þann þátt upp af
þessum blöðum mínum. Ennþá hefur þetta frumrit mitt, að því er
Jón Benediktsson varðar, legið óhreyft í blaðadóti mínu. Á ég nú, er
elli sækir að mér, um tvennt að velja: gefa rusl þetta eldinum eða
endursemja það og auka eftir því, sem föng eru tiltæk, svo að mér
þyki gerlegt, að það komi almenningi fyrir sjónir.
Þótt ég hafi eytt nokkrum tíma til að leita heimilda studdum
skjalgögnum, þá er engum betur ljóst en mér, að þáttur þessi getur
ekki orðið af minni hendi nema ágrip mikillar sögu. Fjölmargar heim-
13