Jón á Bægisá - 01.12.2010, Page 27

Um hitiar mismunandi þýðingaradferðir
Hversu takmörkuð not eru af þessari aðferð, já, á sviði þýðinga nær
engin, það sést greinilegast á þeim óviðráðanlegu vandkvæðum sem hún
ratar í þegar hún fæst við einstakar greinar vísinda og lista. Ef vér gefum
oss að ekki nema fá orð í einu tungumáli, jafnvel þegar í hversdagslegum
orðaforða, eigi það fullkomna samsvörun í öðru að ávallt megi notast við
hana, þannig að tiltekið orð sé alltaf nothæft sem samsvörun með sams
konar áhrifum í hvaða samhengi sem er, á þetta þá ekki við í enn ríkari
mæli um öll hugtök, og því meir sem þau hafa heimspekilegt gildi og þess
vegna allra mest um hina eiginlegu heimspeki? Hér, meir en nokkurs stað-
ar, inniheldur hvert tungumál (burtséð frá öllum sögulegum og samtíma-
legum mismun) þó sitt kerfi afhugtökum sem mynda eina heild, einmitt
vegna þess að þau snertast, tengjast, bætast í sama tungumálinu; en ein-
stakir hlutir þessarar heildar samsvara þó eigi hlutum úr kerfum annarra
tungumála, varla einu sinni að frumnafnorðinu, „Guð“, og frumsögninni,
„að vera“, frátöldum. Því jafnvel hið almenna, sama hversu fjarlægt það
er frá sviði hins sérstaka, er þó lýst og litað af tungumálinu. Þessu kerfi
tungumálsins verður vizka einstaklingsins að sameinast. Hver og einn eys
úr því aðgengilega, og hjálpar til við að koma því sem er eftirsóknarvert en
ekki enn aðgengilegt upp í ljósið. Aðeins þannig er vizka einstaklingsins
lifandi, aðeins þannig getur hún virkilega ráðið yfir tilveru hans sem vissu-
lega er samofin þessu tungumáli.
En nú er til þýðandi heimspekilegs höfundar sem treystir sér ekki
til að beygja, eins og unnt verður, þýðingarmálið að frummálinu til að
hugtakakerfið (mótað á frummálinu) skynjist sem bezt, heldur vill hann
láta höfundinn tala eins og hefði hann upphaflega mótað hugsanir og
ræðu á öðru máli; hvaða kosta á hann völ, að mismun frumeinda málanna
athuguðum, nema annaðhvort að endurskapa — en þar með nær hann ekki
markmiði sínu, því endursköpun mun aldrei og getur aldrei litið út eins
og frumtexti á málinu — eða þá verður hann að ummynda alla vizku og
vísindi höfundar innan hugtakakerfis þýðingarmálsins og breyta þannig
öllum einstökum hlutum, en þá gefur hann Iíka villtasta geðþótta sínum
lausan tauminn. Já, skylt er að segja að enginn sem einhverja virðing ber
fyrir heimspekilegri viðleitni og þróun, geti leyft sér svo léttúðugan leik.
Platón á hlut að máli ef eg nú færi mig frá heimspekingnum yfir í
gamanleikjahöfundinn. Þessi listtegund er, hvað málið varðar, einna næst
sviði félagslegra samræðna. Gamanleikurinn lifir og hrærist í siðum síns
tíma og lýðs, en þeir speglast snilldarlega og líflega í málfarinu. Eðlilegur
og léttur yndisþokki er fyrsta dygð hans, og einmitt þess vegna eru hér
vandkvæðin sem fylgja umræddri þýðingaraðferð alveg sérstök. Því sérhver
aðlögun að annarlegri tungu bitnar á þessum dygðum flutningsins. En ef í
þýðingu er ætlast til að leikritahöfundurinn tali eins og hefði hann skrifað
ájffiayeiiá-— Ég kann að þýða; það kunnið þið ekki.
2-5