Jón á Bægisá - 01.12.2010, Qupperneq 64

Jean-Paul Vinay &Jean Darbelnet - AslaugAnna Þorvaldsdóttir
að í seinna tilvikinu er tvíræðninni eytt að hluta til með stórum staf með
því að útiloka að minnsta kosti fyrstu tvö dæmin. Samt sem áður er raunin
oft sú að það sem fellur brott er ekki auðkennt á neinn hátt: il a son certifi-
cat (d’étudeprimaires) [hann hefur lokið fullnaðarprófi]1; he was havinghis
usual (drink); he stopped at the local (pub)\ il a fait un papier la-dessus [hann
skrifaði grein um þetta]; il a été collé (au baccalauréat) en septembre [hann
var felldur (á stúdentsprófi) í september].111
Sé formgerðarmerkingin nú nægjanlega vel útskýrð með þeim athuga-
semdum sem fram hafa komið í fyrstu tveimur hlutunum er þó ekki hægt
að segja það sama um hinar tvær merkingarnar sem við munum nú taka til
athugunar og styðja með dæmum.
Ávinningur og tap
Eitt af aðaláhyggjuefnum þýðandans er að fullvissa sig um að samhengið í
frumtextanum skili sér í þýðingunni án þess að neitt tapist. Allt tap, hvort
sem er í merkingu eða tóni á ákveðnu stigi í textanum, verður í grundvallar-
atriðum að vinna upp2 annars staðar með þeim hætti að vega upp á móti
því sem tapast. En getur hið gagnstæða átt sér stað? Getur textinn hagnast
í samanburði við frumtextann? Fljótt á litið virðist svo ekki vera. Þó er
vert að hafa í huga að góður þýðandi þýðir ekki einungis orðin heldur
einnig þá hugsun sem liggur að baki og með það í huga skírskotar hann
sífellt til samhengisins í textanum og aðstæðnanna. Þegar búið er að brjóta
hugsunina til mergjar og byggja upp á nýjan leik er mjög líklegt að annað
málið, þó ekki endilega frummálið,3 geri grein fyrir því á nákvæmari hátt.
Það er vitað mál að tvö tiltekin tungumál veita upplýsingar um sömu
aðstæður á ólíkan hátt eins og sést í þessu einfalda dæmi: his patient, þar
sem fram koma upplýsingar um kyn læknisins en ekki hins veika, á meðan
það er öfugt í frönsku.
Við tölum því um ávinning þegar þýðingin útskýrir hluta af kringum-
stæðunum sem frummálið skilur eftir óupplýstan.lv Setning sem dregur
fram ávinning getur frekar staðið ein og sér. Hún varpar ljósi á hálfkveðn-
ar vísur eða rifjar upp það sem fyrr var sagt. Og þar sem setningin4 veltur
mcnnt yfir skóla og hins vegar „École“ með stórum staf sem er sérhæfð menntastofnun.
1 Etudes primaires samsvarar námi í neðstu bekkjum grunnskóla, þ.e. 6-10 ára. Orðrétt
þýðing á il a son certificat (d’étude primaires) væri „hann er með prófskírteini (úr barna-
skóla)“.
2 Sögnin récupérer þýðir að „endurheimta“.
3 LD cr stytting á langue de départ (frummál) og LA er langue d'arrivée (markmál).
4 I frönsku eru persónufornöfn mjög oft notuð til að vísa til nafnorða í texta og stundun
62
á JSay/oá - Tímarit um þýðingar nr 14 / 2010