Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Síða 6

S va n h i l d u r Ó s k a r s d ó t t i r
6 TMM 2014 · 1
deildar Háskóla Íslands, en þar er meðal annars gert ráð fyrir góðri sýning-
araðstöðu. Engin teikn eru á lofti um að fjárveitingar til reglubundinnar
starfsemi stofnunarinnar sjálfrar rýmkist og því borin von að hún geti rétt
úr kútnum og tekist almennilega á við brýn verkefni eins og stafræna miðlun
safnkostsins, svo dæmi sé tekið. Þá er verulegt áhyggjuefni að nýliðun í hópi
starfsfólks er nær engin: stöðugur niðurskurður hefur valdið því að árum
saman hefur ekki verið hægt að ráða í störf sem losna. Vel menntað og öflugt
rannsóknarfólk kemst ekki að, með þeim afleiðingum að það hverfur til
útlanda og/eða til annarra starfa til verulegs tjóns fyrir fræðin og þjóðina.
Þessi staða vekur áleitnar spurningar um raunveruleg viðhorf íslensks
samfélags til menningararfsins.
„Við eigum þó alltaf handritin“
Dagana örlagaríku í október 2008 þegar meint auðævi okkar stigu upp í
„peningahimininn“ hitti ég stundum fólk sem sagði við mig í djúpri einlægni
að það huggaði sig við að handritin okkar væru þó á öruggum stað – að
þau ættum við enn. Í þeirri hugsun held ég að hafi falist að minnsta kosti
tvennt: Annars vegar snýst hún um að gott sé að muna að til séu hlutir sem
hafnir eru yfir skammsýnt verðmætamat, einhvers konar eilíf, eða stöðug,
verðmæti. Hins vegar finnst mér að þau sem orðuðu við mig feginleikann
yfir handritunum hafi einnig hugsað um þýðingu þeirra fyrir sjálfsmynd
þjóðarinnar. „Guði sé lof að við eigum þó handritin“ var þannig líka tjáning
þess að við gætum aftur fundið okkur sjálf, orðið eins og við eigum að okkur,
fundið stoð okkar í eigin menningararfi í stað þess að þykjast hafa fundið
upp nýjar aðferðir til þess að reka banka með áður óþekktri gróðavon. Sömu
hugsun orðaði Arnaldur Indriðason í erindi sínu á ráðstefnunni Heimur
handritanna nú í október:
Handritin kenna okkur að reyna að vera ekki eitthvað annað en við erum. Þau kenna
okkur að gleyma ekki uppruna okkar. Við erum ekki bankaþjóð. Við erum hin full-
komna andstæða við bankaþjóð. Við erum bókaþjóð. Við ættum ekki að gleyma því
eða gera lítið úr því eða þykja það síðra hlutskipti en viðskiptavafstur hverskonar.
[…] Við erum of fámenn til þess að einblína í sífellu á hagvöxt í peningum. Miklu
fremur eigum við að mæla hagsæld í menningu og þekkingu og menntun. Það er sú
eina vísitala sem máli skiptir. Hagvöxtur menningar.2
Í Hruninu gekk táknið ,Handritin‘ semsé á ný í samband við rómantík
sjálfstæðisbaráttunnar, þegar fornbókmenntirnar mynduðu eins konar
grunn undir ákall þjóðarinnar um að hún fengi að ráða sér sjálf, fengi að
vera hún sjálf. Handritamálið, deilur Íslendinga og Dana um varðveislu-
stað handritanna – eða ættum við að segja yfirráð handritanna? – má sjá
sem lokahnykkinn á sjálfstæðisbaráttunni og á myndum frá afhendingu
Konungsbókar eddukvæða og Flateyjarbókar á hafnarbakkanum í Reykjavík