Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Síða 17

TMM 2014 · 1 17
Hannes Lárusson
Íslenski bærinn
Bygging er verufræðileg skel, hljóðfæri sem bergmálar líf íbúanna, líf-
fræðileg og félagsleg nauðsyn. Í henni á maðurinn í samræðu við landið og
önnur mannvirki um leið og hún gerir ísmeygilegt tilkall til fortíðarinnar
og framtíðarinnar, festir í sessi fagurfræðileg stílbrögð og tiltekna heimssýn.
i
Frá landnámi og fram á 20. öld bjuggu flestir Íslendingar á sveitabæjum víðs
vegar um land. Þeir þurftu að læra að bjarga sér, koma sér þaki yfir höfuðið,
finna viðurværi og snúa aðstæðum sér í hag til að lifa af í blautu og köldu
landi. Þorp koma seint til sögunnar og varla að kalla megi stærstu þéttbýlis-
kjarna á Íslandi þorp í hefðbundnum skilningi fyrr en líða fer á 20. öldina.
Enn þann dag í dag eru skil milli þéttbýlis og dreifbýlis óskýr. Dæmi-
gert íslenskt þorp er mjög dreift, ytri mörk óljós og miðja þess oft á reiki. Ef
bensínstöðin, höfnin eða kirkjan eru þeir staðir sem mannlíf þéttbýlisins er
talið hverfast um, þá vill svo til að þessi mannvirki eru oft í útjöðrum eða fyrir
utan eiginlega miðju þorpanna. Þessi áhugaverði skortur á samhverfri miðju
er eitt af megineinkennum í meðhöndlun Íslendinga á rými og umhverfi og
má sjá víðast hvar þar sem þeir fara um höndum. Eðlilegast er að líta á þetta
einkenni sem fagurfræðilega forskrift Íslendinga og frumlæga innstillingu.
Listin að móta rými og mynda sjónrænt samræmi á grundvelli ósam-
hverfra og lífrænna samsetninga er þegar betur er að gáð byggð á háþróaðri
fagurfræði, sem finna má í staðbundinni alþýðubyggingarlist margra þjóða.
Þessi gerð fagurfræði er Íslendingum ef til vill tiltækari og eðlislægari en
öguð klassík eða strangur módernismi og líklegri til árangurs með auknum
þroska hins unga borgar- og þorpssamfélags. Raunar má rekja þetta viðhorf
til uppbyggingar í gegnum búsetusöguna og það hvernig þjóðin nam land og
byggði sér bæi.
ii
Íslenska hugtakið „bær“ vitnar um inngróna tilfinningu fyrir því að hús
sé fyrst og fremst til sem hluti af þyrpingu eða óreiðukenndri en sam-