Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Page 53

A ð l e i k a S h a k e s p e a r e
TMM 2018 · 3 53
voðaleg átök við að leika Lé, það fer illa með mann, en það er helvíti skemmti-
legt. Shakespeare er svo yfirþyrmandi. Innihaldið er svo stórt og voldugt. Það
er ekki svona viðamikið í öðrum leikritum, spekin er svo fljúgandi.“22
Nákvæmlega það sama segja þeir leikstjórar og kennarar sem hafa fyrst og
fremst fengist við verk Shakespeares allan sinn starfsferil, fólk eins og John
Barton, Peter Hall og Nadine George, raddþjálfi sem hefur um áratugaskeið
þjálfað fólk víðs vegar um Evrópu í framsögn og raddtækni (og oft komið til
Íslands). Texti Shakespeares reynir meira á leikarann, á krafta hans og eftir-
fylgni, en texti annarra höfunda. Bundinn texti er áskorun fyrir leikarann,
krefjandi og gefandi áskorun. Þessi galdur að samþætta gamlan texta í
bundnu máli við nútíma skilning og aðferðir næst ekki nema með þrotlausri
vinnu leikarans, hæfileikum, vitsmunum og innsæi. Bundinn texti er hvorki
fyrirhöfn né vandamál þegar við höfum náð valdi á honum; þegar hrynjandi
háttarins er runnin okkur í merg og bein.
John Barton segir: „Stakhendan hjá Shakespeare þarf ekki endilega að leiða
til ljóðrænu, þó hún geri það oft og tíðum. Þið skuluð samt ekki hugsa um
ljóð eða ljóðrænu, ég forðast að nota þau orð af ásettu ráði. Ég held að hin
óljósa hugmynd um ljóðrænu geti leitt leikarann á villigötur. Hún getur leitt
hann til þess sem ég kalla að leika eigind eða blæ og smyrja ljóðrænu eða
væmni yfir talið. Og síðast en ekki síst getur hún leitt til þess sem ég kalla
eitthvað almennt, að leika almenna tilfinningu eða blæ, frekar en ákveðna
hugsun eða ætlun.
Verkefni leikaranna er að hrífa áhorfendur með sér, fá þá til að hlusta á það
sem þeir segja, deila með þeim sögu, hugsun, tilfinningu; það er svo auðvelt
að leika einhvers konar yfirlit textans og uppgötva hann ekki, línu fyrir línu,
um leið og hann er sagður fram (sérstaklega í eintölum og undirbúinni ræðu).
Nú á dögum erum við svolítið feimin við orðin. Við erum að fjarlægjast
orðin, málið. Og það er ekki fyrr en okkur þykir vænt um einstök orð að
okkur getur þótt vænt um tungumál og ef okkur þykir það ekki getum við
ekki notað það almennilega. Þar sem eðlishvöt flestra leikara þrýstir þeim
í átt að hinu natúralíska þá ganga þeir iðulega ekki nógu langt. Ég held við
ættum að ganga lengra, að minnsta kosti á æfingum, því við getum alltaf
dregið í land, ef þess er þörf.“23
Í leikhúsinu verður að virðast sem orðin kvikni í fyrsta sinn um leið og
leikarinn segir þau, af því hann þarf á þeim að halda! Persónan þarf einmitt
þessi orð til að tjá líðan sína og ætlun. Orðin spretta upp úr kringumstæðum
– en eru ekki til áður.
Leikarinn þarf að varast að verða eintóna og gæta þess að festast ekki í
einum ákveðnum blæ eða hljóðfalli. Það á við um allan dramatískan texta,
sérstaklega í bundnu máli eins og hjá Shakespeare. Ávallt þarf að líta til blæ-
brigðanna í textanum, og framvindunnar, og leita að söguþræðinum í langri
ræðu/eintali. Eintalið verður að flytja söguna áfram.
TMM_3_2018.indd 53 23.8.2018 14:19