Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Page 24

„ALLT SeM HeFUR VeRIð TIL, HeLDUR ÁFRAM Að VeRA TIL“
23
veginn innan vísindalegrar orð ræðu hafi vel getað gert það í umbrotum
aldamótanna:
Vert er að hafa þetta margbrotna samband vísindakenninga, frum-
spekilegra hugrenninga og líkingamáls í huga þegar glímt er við
mælskulist Nýals. Á ritunartíma verksins var kenningin um ljósvak-
ann, og þar með þær hugmyndir um ósýnilegar bylgjur, geisla og
magnan sem á henni byggðu, að nokkru leyti enn gjaldgeng innan
alþýðlegrar vísindaumræðu. […]51
Benedikt segir að jafnvel þó breytingar hafi átt sér stað geti úreltar kenn-
ingar lifað innan alþýðlegrar vísindaumræðu vegna þess að hún sé borin
uppi af eldri vísinda mönnum sem njóti virðingar og taki ennþá virkan þátt í
umræðunni þótt þeir séu ef til vill hættir rannsóknarstörfum. Á meðan séu
þeir sem yngri eru ekki eins áberandi í umræð unni en séu í deiglu nýjung-
anna með rannsóknarstörfum sínum.52
Til marks um stöðu dulrænna fræða hérlendis í upphafi tuttugustu aldar
má taka Harald Níelsson prófessor við Háskóla Íslands. Kjarninn í boð-
skap hans var: „Sálin er eilíf, hún lifir af líkams dauðann og heldur áfram að
þroskast í kærleika guðs.“53 Haraldur sat í stjórn Sálarrann sóknarfélagsins
og var í framvarðarsveit Tilrauna félagsins sem stundaði rannsóknir á dul-
rænum fyrirbærum.54 Vinsældir spíritisma á Íslandi eru gjarnan raktar beint
til Haralds og vakti það athygli erlendis hversu miklar þær voru hérlendis
svo að ekki sé minnst á að guðfræði prófessor væri spíritisti.55
Haraldur var sannfærður hughyggjumaður og gekk út frá því að grund-
völlur sann leikans væri í heimi handan okkar veruleika. Í Tilraunafélaginu
lögðu menn stund á sálar rannsóknir, einkum með hjálp miðla en það þarf
vart að fjölyrða um hversu um deildir hæfileikar þeirra hafa verið, jafnt þá
sem nú.56 Haraldur veigraði sér ekki við að svara háværum gagnrýnisröddum
eins og erindi hans, sem gefin voru út á bók árið 1913, eru til vitnis um.
51 Benedikt Hjartarson, „„Magnan af annarlegu viti“. Um strangvísindalega dulspeki
Helga Pjeturss,“ bls. 113–173, hér bls. 127.
52 Sama heimild, bls. 127.
53 Pétur Pétursson, Trúmaður á tímamótum. Ævisaga Haralds Níelssonar, Reykjavík: Hið
íslenska bókmenntafélag, 2011, bls. 7–11.
54 Haraldur Níelsson, Hví slær þú mig. Erindi um rannsókn dularfullra fyrirbæra, Reykja-
vík, Ísafoldarprentsmiðja, 1913, bls. 2.
55 Pétur Pétursson, Trúmaður á tímamótum. Ævisaga Haralds Níelssonar, bls. 271.
56 Sama heimild, bls. 270–271.