Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Page 43
STeFÁN ÁGÚSTSSON
42
fornrar speki sem var almenn fyrir innrás efnishyggjunnar og átti rætur í
sameiginlegum menningararfi, ættuðum úr grárri forneskju.
Þórbergur var ekki sá eini sem horfði til austurs í leit að merkingu lífsins.
Áhrifa þaðan gætir víða í menningarlífi Íslendinga á fyrstu áratugum síðustu
aldar og fleiri komu auga á líkindin milli náttúrutrúar og þekkingar ætt-
aðrar úr fornum trúarbrögðum Indverja. Sigurður Nordal skrifaði á sinni
tíð grein sem hann kallaði „Íslensk Yoga“.101 Hann kom auga á sameigin lega
þætti með ýmsu í þessari austurlensku speki og íslenskri alþýðu menningu.
Athuganir beggja, Sigurðar og Þórbergs, geta rennt frekari stoðum undir
kenningar seinni tíma fræðimanna, eins og til dæmis Bird-David, sem telja
náttúrutrú sameiginlega mönnum fremur en einkenni frumstæðra þjóð-
félaga eða óvita.
Það er ekki aðeins áhugi Þórbergs á íslenskum fræðum sem fer saman við
hugmyndafræði guðspekinnar. Þegar þættirnir sem einkenndu helst sjálfs-
mynd hans eru skoðaðir kemur í ljós að þeir eru engin tilviljun heldur leiðir
skáldið þá hvern af öðrum. Hugmyndafræðin sem liggur til grundvallar
sósíalisma og alþjóðamálinu esperantó fellur til dæmis fullkomlega að einu
af meginmarkmiðum Guðspekifélagsins, það er að vinna að bræðralagi alls
mannkyns.
Sú umfjöllun sem birtist í þessu hefti Ritsins um verk Þórbergs varpar
nýju ljósi á þau. Í framhaldinu væri einkar áhugavert að skoða frásagnir
skáldsins, ekki síst hinar síðari, út frá þeirri skýru heimsmynd sem hann
mótaði eftir kynni sín af guðspekinni. Og ekki væri síður forvitnilegt að
kanna almennt íslenskar heimildir sem vitna um náttúrutrú og skoða þær í
alþjóðlegu samhengi.
Ú T D R Á T T U R
Sú náttúrutrú sem einkennir sjálfsævisögulegt verk Þórbergs Þórðarsonar, Stein-
arnir tala (1958), hefur verið talin sérstæð og hefur vakið athygli þeirra sem skoðað
hafa verk hans. Hún hefur jafnan þótt til marks um þá fornu menningu sem ein-
kenndi heimahaga skáldsins í Suðursveit; menningu sem að sögn Þórbergs sjálfs,
var óðum að hverfa vegna vaxandi efnishyggju. Það hefur því virst nærtækt að
draga þá ályktun að Þórbergur hafi ætlað verki sínu að koma í veg fyrir að menn-
ingin sem hann ólst upp við yrði að eilífu gleymd.
101 Sigurður Nordal, „Íslenzk yoga,“ Iðunn 2/1925, bls.113–122.