Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Page 94

lEIKIð ORðTólUM
93
Málarar, myndhöggvarar og tónsnillingar geta skilið hver annars
verk, hvar sem þeir eru staddir á heimskringlunni. jafnvel asni vest-
an úr Bólivíu getur skilið fullum fetum nafna sinn austur í Make-
dóníu. En þeim, sem hefur hlotnast það virðulega hlutskipti að
flytja mönnunum heimspeki, skáldskap og vísindi, – þeir eiga ekk-
ert sameiginlegt hjálpartæki til þess að tjá með hugmyndir sínar.49
Eins og sjá má leggur Þórbergur til jafns tjáningu þeirra sem styðjast við
tungumál og hinna sem styðjast við liti og form eða tóna af ýmsu tagi til að
miðla því sem í þeim brýst. En ekki nóg með það. Hann er ekki bara með
hugann við menn, heldur líka dýr: Asninn sem rymur, hefur sitt að segja ekki
síður en heimspekingar, skáld og vísindamenn.
á fjórða áratug síðustu aldar þegar Þórbergur lætur þessi orð falla er
táknskilningur Saussures – sem leit á mennskt tungumál sem aðaltáknmálið
og lagði höfuðáherslu á tákn sem ætlaður var ákveðinn tilgangur – tekinn að
ryðja sér til rúms við vestræna háskóla.50 Þórbergur tileinkar sér ekki þann
skilning – kannski fyrir áhrif frá jespersen – heldur stendur hann í táknhug-
myndum sínum nær bandaríska heimspekingnum Charles Sanders Peirce
(1839–1914) en hann hefur verið kallaður faðir táknfræðinnar.51 Peirce taldi
að tákn væri einfaldlega hvaðeina sem túlkað væri svo að það stæði fyrir
annað og meira en sjálft sig í einhverju tilliti eða í krafti einhvers. Það skiptir
þá ekki máli hvort um er að ræða andvarp eins og „Æ, mig verkjar svo“ sem
talið er vitnisburður um sársauka; fótspor í sandi sem menn útleggja þann-
ig að ísbjörn hafi gengið á land eða hreyfingar þvotts á snúru sem verða til
49 Þórbergur Þórðarson, Alþjóðamál og málleysur, bls. 17.
50 Sem kunnugt er þekktu menn á 20. öld verk Saussures einungis af glósum nemenda
úr fyrirlestrum hans og þá ekki síst þeim sem voru teknar saman af Charles Bally
og Alberts Sechehay í samvinnu við Albert Riedlinger á árunum 1905–1911. Útgáfa
þeirra, Ferdinand de Saussure, Course in General Linguistics, kom fyrst út á frönsku
1915. Um táknfræði, sem Saussure nefnir „semiology“, er fjallað á bls. 16–17 og
þar er hún talin verða frekast á sviði sálfræði í framtíðinni. Táknskilningur Sauss-
ures sætti snemma gagnrýni fyrir að vera of þröngur – samanber þekktan fyrirlestur
Valentins Voloshinov, [enskt heiti „The newest trends in linguistic thought of the
West“] 1928 – og hefur verið kenndur við mannhverfu (e. anthropocentrism), sjá Su-
san Petrilli, „The Critique of Glottocentricism. European Signatures Plenary lect-
ure 9 October 2012“, 11th IASS Congress, Nanjing Normal University, China, 5.–9.
október, 2012, bls. 1–17, hér bls. 1–2, sótt 19. janúar 2020 af http://www.augusto-
ponzio.com/files/petrilli-plenary-final.pdf. Um fyrirlestur Voloshinovs og önnur
skrif, sjá einnig Sheila Vieira de Camargo Grillo og Ekaterina Volkova Americo,
„Valentin Nikolaievitch Voloshinov. Documented Details of his life and Works“,
Alfa. Revista de Lingüística 2/2017, bls. 339–367.
51 Til gamans skal nefnt að móðir táknfræðinnar er Victoria Welby (1837–1912).