Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Page 97

AðAlSTEINN EYÞóRSSON OG BERGljóT SOFFÍA KRISTjáNSDóTTIR
96
hyggjumanni sem gekk veg vísindanna til upplýsingar og svipuðum orðum
mætti fara um Þórberg.60 Hvorugur þeirra var fullsáttur við hugmyndir
vísinda samtíma síns um hvernig heimurinn væri skrúfaður saman og því
leituðust þeir við að finna eigin skýringar á fyrirbærunum.
Enda þótt Peirce hafi gert ráð fyrir að allur heimurinn, þar með talinn
hinn ómennski, væri táknfræðilegrar náttúru (e. semiotic nature) og táknið
væri samtengjandi þáttur jafnt í reynslu mannsins og hugsun sem og í heim-
inum öllum, er þörf á að kynna annan mann til sögu, vilji maður bera tákn-
skilning Þórbergs að hugmyndasögunni. Það er Eistinn jakob johann von
Uexküll (1864–1944), sem ásamt Peirce lagði grunninn að því sem banda-
ríski táknfræðingurinn Thomas Sebeok kallaði seinna dýratáknfræði (e. zoose-
miotics) en þróaði svo með öðrum í svokallaða líftáknfræði (e. biosemiotics) sem
fæst ekki bara við dýr, heldur líka plöntur og örverur og er orðin ansi öflug
fræðigrein.61 líftáknfræðinni lýsti danski lífefnafræðingurinn jesper Hoff-
meyer (1942–2019) svo:
Eins og ráða má af orðinu líftáknfræði snýst hún um að rannsaka
tákneðli þeirra ferla sem verða innan eða á milli lifandi kerfa (frá
stakri frumu til heilla lífvera og áfram að stofn- eða vistkerfum).62
jakob von Uexküll var að langfeðgatali kominn af þýskum aðalsmönnum
sem höfðu sest að í Eistlandi. Hann var menntaður líffræðingur fékkst við
atferlisfræði, bæði í Þýskalandi og á Ítalíu, og lagði sitthvað til taugafræði
en var þegar upp er staðið ekki síður heimspekingur. Hann setti fram hug-
myndina um Umwelt, sem kalla má skynheim dýra, árið 1909.63 Hún gerir ráð
60 Samanber Søren Brier, „A Peircean Panentheist Scientific Mysticism“, International
Journal of Transpersonal Studies 1/2008, bls. 20–45, hér bls. 20. á ensku segir: „It
seems fair to characterize him as a mystic whose path to enlightenment is science as
a social activity.“
61 Samanber Timo Maran, Dario Martinelli og Aleksei Turovski, „Readings in Zoose-
miotics“, Readings in Zoosemiotics, Berlin og Boston: Walter de Gruyter, 2011, bls.
1–18, hér bls. 3.
62 jesper Hoffmeyer, „Introduction. Bateson the Precursor“, A Legacy to Living Sys-
tems. Gregory Bateson as Precursor to Biosemiotics, ritstjóri jesper Hoffmeyer, Dort-
recht, Heidelberg, london og New York: Springer, 2009, bls. 4. á ensku segir:
„Biosemiotics, as the word says, in concerned with studying the sign-character of
the processes that takes [svo] place inside or between living systems (from the single
cell to full organisms and further to populational and ecological systems).“
63 Sjá jakob von Uexküll, Umwelt und Innenwelt der Tiere, Berlin: julius Springer,
1909. Þetta rit endurbætti Uexküll hressilega og Springer gaf það út aftur árið 1921.
Tekið skal fram að þýðingin skynheimur er Benedikts Hjartarsonar. – Um líf og