Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Page 112

AMOEBA TERRICOLA
111
sléttan fald framan við sig á meðan greinilegar hrukkur koma í ljós á sam-
anskroppnum afturhlutanum
Í lögun sinni og hreyfingum líkist það óhreinum dropa sem hnígur hægt
fram af diskbrún. Fremst er að finna tæran vökva en óhreinindin eru dregin
á eftir í þykkum gúlpi. Lengi vel var talið að orsök þessarar hreyfingar mætti
rekja til minnkunar á yfirborðsspennu í framenda dýrsins. Skýringin var sú
að safabólurnar sem Otto Bütschli lét gera og klóróformdropar Ludwigs
Rhumbler hreyfast fyrir tilstuðlan þess konar sveiflna í yfirborðspennu sinni.
Síðan kom Herbert Spencer Jennings og sýndi fram á að allar aðskota-
agnir sem loða við yfirborð amoeba terricola hreyfast kringum amöbuna þegar
hún færir sig úr stað. Á efri hlið hennar hreyfast þær frá afturenda og fram
en á neðri hliðinni frá framenda og aftur. Af því má leiða að amaban sé eins
og samandraganlegur belgur sem veltur um sjálfan sig. Innan í belgnum,
sem myndaður er af útfryminu, koma einnig í ljós flæðandi hreyfingar inn-
frymisins.
Fyrir skömmu sýndi Otto P. Dellinger þó fram á að atburðarásin er allt
önnur ef dýrið er athugað frá hlið. Veltuhreyfingar útfrymisins sem Jennings
virti fyrir sér eru vissulega fyrir hendi en þær hafa ekkert að gera með raun-
verulegan gang dýrsins. Hann á sér stað líkt og hreyfingar lirfa fetarafiðrilda
eða igla. Afturendinn loðir fastur við undirlagið á meðan framendinn liggur
út í vatnið eða hann ýtir sér eftir undirlaginu. Síðan nær framendinn einn-
ig fótfestu. Þá losar afturendinn sig frá undirlaginu og nálgast framendann
með kröftugum samdrætti alls dýrsins og kemur sér einnig þar í fasta stöðu.
Að svo búnu býr framendinn sig undir annað skref.
Hjá öðrum amöbum má víst einnig greina þetta sama göngulag í ætt
við hreyfingar lirfa fetarafiðrilda, en þær snúast þó ekki um sjálfar sig; að-
skotaagnir sem loða við yfirborð þeirra hreyfast aðeins til og frá meðan á
ferðalaginu stendur.
„Þegar amöburnar eru á ferðinni eða flytja sig milli grota“, skrifar Dell-
inger, „hreyfa þær sig eins og löng snæri eða þær ná fótfestu á mörgum
stöðum, en halda þó grannri lögun sinni. Ef þær hins vegar lifa í þangi,
þá teygja þær út fjölda skinfóta [pseudopodien] og verða í laginu eins og
mannshendi.“
Eugéne Penard hefur gert grein fyrir því hvernig skeljaðir totufætur [lo-
bopodien] teygja skinfæturna út og geta myndað sogskál á framendanum.
Gangur þessara skeldýra er enn ein birtingarmynd þessa sama lögmáls. Að
því undanskildu að hér kemur þung skelin í stað aftari sogskálarinnar.
Til að átta sig á þeim samdrætti frymisins sem orsakar þessa tegund hreyf-