Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Qupperneq 115

JAKOB VOn UExKüLL
114
sveiflukennda þræði án þess að hún hreyfi sig svo séð verði. Löngum þör-
ungaþráðum, sem eru mun lengri en amaban sjálf, er þá rúllað hægt upp
innan í dýrinu. Þræðirnir eru oft gleyptir með hjálp hreyfinga alls líkamans
sem þenur sig út og skreppur saman til skiptis á göngu sinni um leið og hann
slokrar sífellt nýja þörungaþræði í sig.
Ef við viljum leggja niður fyrir okkur byggingu amoeba terricola, kemur í
ljós að líffærafræðilega er einungis hægt að greina á milli ytra og innra dýrs.
Útfrymi og innfrymi eru alltaf fyrir hendi. Enda þótt útfrymið kunni aðeins
að vera umbreytt innfrymi sem hefur komist í snertingu við vatn, þá reynist
það búa yfir sérstökum hæfileikum. Útfrymið eitt heldur uppi beinu sambandi
amöbunnar við umhverfi sitt. Útfrymið eitt ákvarðar það sem kalla má skyn-
heim amöbunnar. Útfrymið annast allt líffræðilega hlutverkið sem felst í því
að nema áhrif úr skynheimi dýrsins og umbreyta þeim í viðeigandi hreyfingar.
Við höfum séð hvernig má sjá fyrir sér gangverk amöbunnar. Enn þarf
þó að nefna ýmislegt um viðbrögð við áreiti. Margar amöbur hafa þann
hæfileika að geta teygt úr sér og þreifað fyrir sér með framendanum í vatni
eða snuðrað út í loftið. Hjá amoeba terricola er aðeins hægt að sýna fram á
að snerting framendans við jörðina hafi áhrif á viðloðunina. Ekki fer milli
mála að erting hrjúfs jarðvegs leiðir til innri samdráttar sem veldur svo við-
loðuninni á meðan slétt yfirborð kemur þessari ertingu ekki til skila. Efna-
fræðileg erting vegna fæðu hefur greinileg áhrif á amöbuna, því aðeins fyrir
tilstilli hennar linast útfrymið og það leiðir til þess að munnurinn opnast
stutta stund. Amoeba terricola er einnig fær um að velja úr sérstaka ertingu
því ljóst er að hún greinir á milli sveiflukenndra þráða þörunganna og ann-
arra fyrirbrigða.
Þegar um almennt áreiti er að ræða virðist þyngdaraflið ekki hafa áhrif á
þetta smáa dýr sem sífellt veltist áfram og sýnir ekki neina stöðuga framhlið
eða bakhlið og getur fyrir vikið ekki tekið sér fastákvarðaða stöðu gagnvart
jarðmiðjunni.
Sólarljósið hefur mikil áhrif á þessa myrkraveru. Amaban hreyfir sig allt-
af burt frá ljósinu með því að teygja linan fótinn í áttina sem skugginn er og
draga saman þá hlið sem ljósið fellur á. Á sama hátt virkar allt mikilsháttar
áreiti: Sú hlið frymisins sem verður fyrir því dregst saman og sú hlið sem
snýr undan þenst út sem skinfótur. Áhrif sólarljóssins á amöbur sem nærast
á sveiflukenndum þráðum kemur sérstaklega á óvart eins og Rhumbler tók
eftir. Dýrin hætta samstundis að rúlla upp þörungaþráðunum innan í sér
og þræðirnir rekjast í sundur á ný og birtast eins og burstir út úr líkama
amöbunnar.