Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Page 128
„MInnIð ER GATASIGTI“
127
þess að áföll úr fortíð Sögu leika stórt hlutverk í verkinu verður sérstaklega
rætt um tengsl minnis og áfalla og dregið fram hvernig minningar um erfiða
reynslu eru gjarnan ólíkar öðrum minningum. Stóri skjálfti er sumpart eins
og leiðbeiningabók um minnið og óáreiðanleika þess. Í greiningu á verkinu
verður því jafnframt hugað að minni annarra persóna en Sögu og með hlið-
sjón af þeim rætt um falskar minningar og hvernig einstaklingar kunna að
minnast sömu atburða fortíðarinnar á ólíkan máta.
Flog er einsog …
Hvað heitirðu?
ókunnug augu stara á mig.
Heiti? Heiti … hvað?
Hvað heitirðu? endurtekur röddin.
Hver heitir?
Þú, segir röddin. Þú heitir eitthvað. Manstu hver þú ert?
Ég?6
Á þessa leið hljómar fyrsti kafli skáldsögunnar Stóra skjálfta. Lesendum er
hér fleygt inn í aðstæðurnar – in medias res – og kunna fyrir vikið að verða
jafn ringlaðir og aðalpersóna verksins sem virðist ekki vita hvað hefur gerst,
hvar hún er og jafnvel hver hún er. Fyrsti kafli sögunnar ber nafnið „Eftir
skjálftann“ en kaflaheitið og titill bókarinnar ýta undir að lesendur geri ráð
fyrir að jarðskjálfti hafi átt sér stað og að í fyrsta kaflanum sé aðalpersónan
að reyna að fóta sig eftir þá reynslu. Fljótlega kemur þó í ljós að ekki er
um náttúrufyrirbærið að ræða heldur skjálfta innra með ákveðinni persónu;
nánar tiltekið hefur aðalpersónan fengið krampaflog. Þegar hún áttar sig á
að þriggja ára sonur hennar hefur týnst í miðju flogakastinu fær hún tvö stór
flog til viðbótar.
þeim gefnir mannlegir eiginleikar – þar með talið minni – og því er unnt að skoða þær
og greina með hliðsjón af kenningum sálfræðinnar. Hugtakið mannlíki er fengið frá
Bergljótu Soffíu Kristjánsdóttur sem notar það fyrst í greininni „„ómstríður taktur
kvikra strengja“. Um Hin hálu þrep Bjarna Bernharðs og sitthvað sem þeim tengist“,
Ritið 1/2016, bls. 107–134, hér bls. 125. Frásagnarfræðingurinn Uri Margolin var
fyrstur til að benda á að menn upplifi sögupersónur sem fólk en hann talar þá um
persónur eins og í þykjustuleikjum. Sjá Uri Margolin, „The What, the When, and
the How a Being a Character in Literary narrative“, Style 24/1990, bls. 453–468,
hér bls. 455.
6 Auður Jónsdóttir, Stóri skjálfti, Reykjavík: Mál og menning, 2015, bls. 5. Eftirleiðis
verður vísað til sögunnar með blaðsíðutali einu í sviga.