Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Blaðsíða 140

„MInnIð ER GATASIGTI“
139
hennar er gamall og hvers vegna hún og barnsfaðir hennar eru skilin. At-
burðir úr fortíðinni eru einnig í móðu. Erfiðleikar hennar snúa semsagt fyrst
og fremst að meðvitaða minninu (e. explicit memory) sem fela í sér atriði
eins og persónulegar minningar og staðreyndir um heiminn.42 Minni Sögu
kallast á við byggingu bókarinnar því í upphafi eru kaflarnir stuttir enda er
þá minnisleysið og óreiðan mest áberandi en eftir því sem líður á söguna og
minningar Sögu verða skýrari lengjast þeir.
Saga beitir ýmsum aðferðum til að ná tökum á minninu. Fyrir það fyrsta
má nefna að hún reynir að fá upplýsingar um sjálfa sig með því að lesa í svip-
brigði sinna nánustu, útlit þeirra og hreyfingar en ekki síst með því að túlka
ummæli þeirra og athugasemdir sem beinast að henni. Hún líkir samvistum
við fólkið sitt við „göngu um speglasal“ (174) því „augu þeirra sýna [henni
hana] sjálfa“ (174). En hún er svo illa á sig komin að hún gerir sér ekki grein
fyrir „hvort spegilmyndin sé skrumskæld eða ekki“ (174) enda ljóst að ólík
samskipti kalla á ólík hlutverk einstaklingsins svo aðstandendur „sjá ekki öll
sömu manneskjuna“ (174).43 Til dæmis les Saga hræðslu úr látæði móður
sinnar en greinir óþol í sinn garð af hendi systur sinnar.
Lykt og hlutir eru meðal þess sem vekja upp gleymdar minningar hjá
Sögu en í sumum tilvikum minnist hún atburða og fólks sem hún hefur ekki
leitt hugann að í mörg ár. Ilmur af kjötsúpu minnir hana til dæmis á sögur
sem pabbi hennar sagði henni og systkinum hennar þegar þau voru börn og
hjálpuðu honum að elda slíka súpu. Minningin vekur bæði vellíðan hjá Sögu
og færir henni öryggi; hún er staðfesting á að minnið er ekki alveg horfið, í
kjölfarið rifjast enda upp fyrir henni ýmsar aðrar óvæntar minningar í engri
sérstakri tímaröð. Það kemur þó síðar fram að minningin er ekki aljákvæð;
ástæðan fyrir samvinnunni er sú að móðir Sögu hefur látið sig hverfa vegna
vanlíðunar en það man Saga ekki eða kýs að horfa framhjá því.
Þótt minnið komi smátt og smátt til baka efast Saga sífellt um að minn-
ingar hennar séu réttar eins og kemur skýrt fram þegar hún reynir að rifja
upp við hvað hún hefur starfað:
42 Magnús Jóhannsson, Þórunn Anna Karlsdóttir, Engilbert Sigurðsson, „Aftur til
fortíðar. Sjúkratilfelli og yfirlit um afturvirkt minnisleysi“, Læknablaðið 97/2011, bls.
159–164, hér bls. 159.
43 Hér er vel undirstrikuð sú viðtekna skoðun að maðurinn hafi margar sjálfsmyndir,
sjá til dæmis Sheldon Stryker, „Identity Theory and Personality Theory. Mutual
Relevance“, Journal of Personality 75: 6/2007, bls. 1083–1102, hér bls. 1088–1091 og
Paul John Eakin, How Our Lives Become Stories. Making Selves, Ithaca og London:
Cornell University Press, 1999.