Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Page 167
KJaRTaN MÁR ÓMaRSSON
166
þá tilfinningu sem maður þykist fá fyrir höfundi í skrifum sem þessum, hvort
kalla eigi það sál, eða anda, stíl eða boðflennu „með aungu nafni“.16 Hvað
sem við kjósum okkur til hægðarauka að kalla þetta fyrirbæri þá ber okkur
að sömu niðurstöðu, og því hef ég kosið að notast við hugtakið höfundar-
einkenni, þrátt fyrir að sálutíðir höfundarins hafi verið sungnar fyrir hálfri
öld. Það verður ekki lögð nægileg áhersla á það, að þegar ég ræði um höf-
undareinkenni Bergsveins hef ég þematísk einkenni verka hans í huga, ekki
frásagnarleg, ævisögulega höfundinn, söguhöfundinn eða sögumann.
Þar sem verk Bergsveins eru allt að því ónumið land og ómengað af
sporum fræðimanna tekur maður sér ósjálfrátt hlutverk eins konar skip-
brotsmanns á ballarhafi íslenskrar bókmenntasögu. Einn og óbundinn setur
maður sig í spor Róbinson Krúsó, byrjar á því að hasla sér völl, plægir svo í
jarðlögin og rýnir í hvort eitthvað frjósamt leynist þar undir.
Veðurfar, þukl og ismar
Bergsveini virðist umhugað að orðfærið sem birtist í bókum hans eigi sam-
leið með umfjöllunarefni þeirra. Hann kostar kapps um að tungumálið liggi
hvorki lafdautt né standi upp á punkt, heldur leiki hlutverk í sögum hans.
Merkja má þennan eiginleika strax í fyrstu skáldsögu hans, Landslag er aldrei
asnalegt, þar sem segir af sjómanninum Halldóri Benjamínssyni og öðrum
kotungum sem draga fram lífið með því að sækja sjóinn í afskekktum firði.
Bókin er í raun dagbók Halldórs og hefst hver færsla, nær undantekningar-
laust, á veðurfarslýsingu sem vitnar um hve árferðið er snar þáttur í daglegri
tilvist trillukarla á hundsútnárum landsins. Orð sem lýsa tíðinni, svo sem:
dagmálaglenna, þræsingur, hroði, bál og bleytukrassi, stuðla að því að stað-
binda sögusviðið. Svipaða sögu er að segja um Handbók um hugarfar kúa
þar sem aðalpersónan, Gestur Sigurjónsson, er „„alltof“ lærður“ doktor í
menningarfræðum.17 Gestur snýr aftur til Íslands eftir langa námsdvöl er-
lendis en sérfræðimenntun hans mætir litlum skilningi hjá Frónbúum. Lítið
pláss virðist fyrir hann í íslensku menningarlífi eins og sjá má af viðbrögðum
konunnar á bak við skrifborð ráðningarskrifstofunnar sem getur ekki varist
því að gretta sig þegar hún hefur eftir orðin: Kúltúrstúdíur.18
16 Halldór Kiljan Laxness, „Persónulegar minnisgreinar um skáldsögur og leikrit“,
Upphaf mannúðarstefnu, Reykjavík: Helgafell, 1965, bls. 67–79, hér bls. 73.
17 Bergsveinn Birgisson, Handbók um hugarfar kúa. Skáldfræðisaga, Reykjavík: Bjartur,
2009, bls. 22.
18 Sama rit, bls. 22.