Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Síða 222

PóSTHÚMAnÍSkIR DRAuMAR
221
reynir að láta sem ekkert sé en Virginia Woolf hefur bent á að í gegnum ald-
irnar hafi konur, í óæðri stöðu sinni, „þjónað eins og speglar sem eru gæddir
þeim töfrandi og unaðslegu eiginleikum að stækka mynd karlmannsins um
helming“, sem útskýri að einhverju leyti „hve nauðsynlegar konur eru oft
körlum“ og „hversu bágt þeir eiga með að þola aðfinnslur þeirra; hversu
vonlaust það er fyrir þær að segja þeim að þessi bók sé vond, þetta málverk
ekki gott, eða hvað sem vera kann, án þess að valda miklu meiri sársauka
og vekja miklu meiri reiði en karlmaður myndi gera með sömu aðfinnslum.
Því að byrji hún að segja sannleikann skreppur karlmaðurinn í speglinum
saman“.10 Áhugaleysi kvenna um listræn afrek söguhetjanna er því eitt dæmi
um það hvernig hetjuleg ímynd karllistamannsins er stöðugt afbyggð í öllum
þríleiknum, ýmist með írónísku sjónarhorni að utan eða gegnum íróníska
meðvitund listamannanna sjálfra um það hversu illa þeir falla bæði að dæmi-
gerðri karlmennskuímynd og hugmyndinni um listræna snillinginn. „Ég er
bara maður sem krotar nótur á blað, líkt og einhver annar raðar púsluspili
sér til hugarhægðar“, segir tónsmiðurinn.11 Þetta íróníska sjónarhorn sem
söguhöfundur skapar (og fer stundum saman við afstöðu sögupersóna en
ekki alltaf) er til þess fallið að vekja samúð og samkennd lesenda en gerir
það jafnframt að verkum að ómögulegt er að gera ráð fyrir fullkominni sam-
sömun höfundarins við persónur sínar þótt þær feli í sér áðurnefnda vísun til
hans eigin hlutskiptis. Hún flækir líka þann möguleika að hægt sé að lesa þær
hugmyndir sem fram koma í bókunum þremur sem listrænt manifestó höf-
undar. Hér er gert ráð fyrir að í gegnum íróníuna megi lesa gagnrýni á þær
hefðbundnu – og karllægu – hugmyndir sem slík manifestó, í formi skáld-
skapar þar sem listamenn eru í aðalhlutverki, hafa gjarnan reitt á borð.12
Gyrðir staðsetur sig innan ákveðinnar hefðar náttúrubókmennta, þar
sem karlar í skógarkofum hafna siðmenningunni og taka upp frumstæðari
lífshætti í faðmi náttúrunnar, þegar hann vitnar ekki aðeins í Walden eftir
Thoreau heldur vísar, í gegnum hundinn Esóp, til Pans, skáldsögu knuts
Hamsuns frá 1894. Sú hefð er karlleg að því leyti að bæði höfundar og sögu-
persónur eru yfirleitt karlar og karllæg að því leyti að konur eru oft fjarlægar
10 Virginia Woolf, Sérherbergi, þýðandi Helga kress, Reykjavík: Svart á hvítu, 1983,
bls. 53.
11 Gyrðir Elíasson, Sorgarmarsinn, Reykjavík: Dimma, 2019, bls. 119. Hér eftir verður
vísað til blaðsíðutala í Sorgarmarsinum í meginmáli með skammstöfuninni Sm.
12 Hér má til dæmis nefna Doktor Fástus eftir Thomas Mann, en rithöfundurinn í Suð-
urglugganum leggur þá bók til hliðar ókláraða og sér alls ekki hinn ætlaða demónska
blæ snillingsins Adrians leverkühn. (Sg. 67).