Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Blaðsíða 248

PóSTHÚMAnÍSkIR DRAuMAR
247
Gyrðis virðist sammála þegar hann segir: „Ég held að menn verði að þekkja
það sem þeir skrifa um á eigin skinni“ (Sm. 107). Það leiðir okkur aftur að
Merleau-Ponty og þeim útgangspunkti að við það að skynja eitthvað skapist
samúðarfull tenging með því sem skynjað er.74 Tónsmiðnum finnst einmitt
„einsog eitthvað mýkist inni í [s]ér, eitthvað sem var storknað, kvika sem fer
aftur að streyma“ þegar hann horfir á klettinn í bakgarðinum (Sm. 33). Og
rithöfundurinn í Suðurglugganum virðist staðfesta þá sannfæringu Abrams
að mannlegt tungumál spretti upp af samspili mannlegs samfélags og þess
sem ekki er mannlegt75 þegar hin líkamlega athöfn að skrifa bók með því að
hamra fingrum á ritvélina staðsetur hann innan náttúrunnar og tengir hann
umhverfinu svo útkoman verður samruni hljóða sem hann sjálfur skapar og
sem berast að utan, frá lífverum af annarri tegund: „Hvískrið [í trjágróðrin-
um] rennur saman við hljóðið frá lyklaborðinu og myndar einskonar dúett.“
(Sg. 59) Þannig reyna allir listamennirnir þrír að vefa náttúruna inn í list sína
og velta því fyrir sér hvort og þá hverju þeir geti bætt við tal hlutanna sjálfra.
undir lokin segist tónsmiðurinn þó vera að komast „á sömu skoðun og Stra-
vinský, að fuglasöngur sé ekki beinlínis tónlist út af fyrir sig – það þurfi að
gera eitthvað með hann til þess að svo verði“ (Sm. 134). Og afhjúpar að það
hefur hann reyndar gert allan tímann:
Miðað við það sem ég hef sagt hér að framan gæti einhver haldið
að ég skrifi eintóma prógrammtónlist, en það er ekki svo. Það
sem kemur mér af stað er aðeins einsog hljóðið frá startbyssu í
spretthlaupi. Þegar upp er staðið skiptir hvellurinn engu máli, bara
hlaupið sjálft. (Sm. 145)
Hugtakið prógrammtónlist er notað yfir „mímesíska“ tónlist sem er ætlað
að lýsa einhverju „utan“ tónlistarinnar sjálfrar, til dæmis náttúru, hugmynd
eða söguþræði. Jón leifs, sem er vísað til í Sorgarmarsinum, er einn þeirra
sem hefur notað tónlist til að lýsa náttúrufyrirbærum en um miðbik 20. aldar
þótti tónlist hans nokkuð gamaldags.76 líkt og mímesis í myndlist og skáld-
skap hefur prógrammtónlist átt það til að vera hálfgert skammaryrði, ekki
síst eftir að rómantíkin hóf upp frumleikann og snilligáfuna, þótt hún hafi
aldrei horfið og í raun gegnt sínu hlutverki jafnvel í því samhengi. Því eins
og málarinn bendir á, byggist mímesis í grunninn á stöðugu samspili um-
hverfis og innra lífs.
74 David Abram, The Spell of the Sensuous, bls. 54.
75 David Abram, The Spell of the Sensuous, bls. 95.
76 Sjá Árni Heimir Ingólfsson, Jón Leifs, til dæmis bls. 172 og 340–341.