Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Blaðsíða 63

MARTEINN KNARAN ÓMARSSON
68
því ekki að þurfa að óttast það sérstaklega að vera myrt og í ljósi þess hve sjald-
gæfir hrottarnir eru í Bandaríkjunum, í „raðmorðingja-Mekku“ heimsins, kemur
skorturinn á þeim hér á landi sömuleiðis lítið á óvart. Samfélagið á Íslandi er
afar fámennt miðað við Bandaríkin og eins er morðtíðnin lægri.4 Ósennilegir
atburðir geta þó vitaskuld gerst hérlendis eins og annars staðar og raunar hefur
raðmorðingi dúkkað upp á Íslandi líkt og sögnin um Axlar-Björn vitnar um, en
samkvæmt annálum myrti Björn Pétursson frá Öxl á Snæfellsnesi níu ferðamenn
á ofanverðri 16. öld.5 Þá er líka aldrei að vita nema annar eins hafi einhvern
tímann verið á ferli í Íslandssögunni eða sé jafnvel á sveimi í dag því ólíkt fjölda-
(e. mass murderer) og offorsmorðingjum (e. spree killer), sem fremja jafnan glæpi sína
fyrir allra augum, starfa raðmorðingjar í laumi og haga iðulega drápum sínum
þannig að þeir náist ekki. Það verður þó að teljast harla ólíklegt að slíkur illvirki
leynist í samfélaginu nú til dags. Hingað til hafa íslenskir raðmorðingjar einkum
fundist í skáldverkum, bókmenntum og kvikmyndum, og vonandi mun svo verða
sem allra lengst.
Á þessum síðum verður fjallað um raðmorðingja og ódæði þeirra, meðal ann-
ars með hliðsjón af nýlegu íslensku skáldverki sem segir frá nokkrum slíkum. Um
er að ræða glæpasöguna Kóperníku eftir rithöfundinn Sölva Björn Sigurðsson sem
kom út árið 2021 í Covid faraldrinum miðjum. Einum þræði mætti túlka söguna
sem listrænt viðbragð höfundarins við tímabilinu þar sem raðmorðinginn, sem er
að sumu leyti hliðstætt fyrirbrigði veirunnar, er notaður til þess að lýsa ástandinu.
Sagan er þó ekki samtímaleg því frásögnin gerist í hinni öldnu höfuðborg Ís-
lendinga, Kaupmannahöfn, á ofanverðri 19. öld. Þá á sér einnig stað úrvinnsla
á einu þekktasta raðmorðmáli sögunnar, kviðristumorðunum í Lundúnum árið
1888 þar sem hinn dularfulli Jack the Ripper eða Kobbi kviðrista var að verki.
Lesandinn fylgir Finni Kóperníkusi eftir sem er ungur íslenskur læknir í Kaup-
mannahöfn. Þegar Halldór, uppeldisbróðir hans og kollegi í læknastétt, er myrtur
á hrottafenginn hátt, ristur upp og líffæri úr honum tekin, einsetur Finnur sér
að komast til botns í málinu. Hann vafrar um skítug og myrk strætin í Kaup-
der_b_8707446.
4 Samkvæmt Margréti Valdimarsdóttur afbrotafræðingi er morðtíðni lág á Íslandi í al-
þjóðlegum samanburði en samkvæmt henni er meðalfjöldi morða síðustu þrjátíu árin
hérlendis tvö atvik á ári. Sjá Arnar Björnsson, „Tvö manndráp að meðaltali á ári síðast-
liðin 30 ár“, Fréttavefur RÚV, 11. október 2022, sótt 14. apríl 2023 af https://www.ruv.is/
frettir/innlent/2022-10-11-tvo-manndrap-ad-medaltali-a-ari-sidastlidin-30-ar.
5 Þjóðsögurnar um „Axlar-Björn“ herma að fórnarlömbin hafi verið fleiri, allt að átján,
og einnig sagt að blóðþorsti morðingjans hafi gengið í erfðir. Úr þessum þræði þjóð-
sögunnar gerir rithöfundurinn Úlfar Þormóðsson sér mat í skáldsögunni Þrjár svartar sólir
sem kom út árið 1988 og fjallar um Björn Pétursson frá Öxl og afkomendur hans.