Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Blaðsíða 196

FYRIR HVERjA ERu FRÆðIn?
201
fræðin séu ekki bara fyrir okkur öll, heldur líka jafn mikið fyrir okkur öll. Því þótt
þekking fræðafólks á þeim gögnum og kenningum sem það vinnur með hafi í ein-
hverjum tilvikum meira nytjagildi en þekking annarra á ýmsum (jafnvel öllum) öðr-
um staðreyndum, þá er ekkert því til fyrirstöðu að eigingildi þekkingar sé hið sama
óháð því um hvern er verið að ræða. Ef svo er má segja að sérhver einstaklingur
sé þannig að það sé jafn mikils virði í sjálfu sér að viðkomandi hafi vissa þekkingu
eins og að hver annar hafi slíka þekkingu.25 Hér er á ferð viðbót við þekkingarlega
jafnaðarstefnu eins og hún var skilgreind að ofan (sjá §4), því þessi viðbót kveður á
um að þekking hvers og eins sé ekki bara einhvers virði, heldur sé hún líka jafn mikils
virði – í sjálfu sér. Þetta mætti kalla róttæka þekkingarlega jafnaðarstefnu.
ég ætla ekki að rökstyðja róttæka þekkingarlega jafnaðarstefnu sérstaklega
því hún gengur í raun lengra en nauðsynlegt er að ganga í þessari grein. Það
sem mestu máli skiptir er að þekking allra er einhvers virði, eins og þekkingar-
lega jafnaðarstefnan kveður á um, ekki hvort þekking allra sé jafn mikils virði í
sjálfu sér, eins og róttæka jafnaðarstefnan bætir við. Í hvoru falli um sig flýtur af
þessu að fræðin eigi ekki aðeins að snúast um að skapa þekkingu hjá fræðafólkinu
sjálfu. Á hinn bóginn er vert að gefa því gaum að jafnvel róttæk þekkingarleg
jafnaðarstefna er samrýmanleg því að þekking fræðafólks á sumum staðreyndum
sé meira virði – vegna þess að það hefur meira nytjagildi – en þekking megin-
þorra almennings á slíkum staðreyndum – sem þó hefði jafn mikið eigingildi.
8. Fræðin og miðlun þekkingar
Að lokum ætla ég að tæpa aðeins á því hvaða praktísku afleiðingar þessi út-
listun á slagorðinu um að fræðin séu fyrir okur öll ætti að hafa á fræðin sjálf.
Hvernig ætti fræðafólk að haga störfum sínum með hliðsjón af þessari hugmynd
og grundvallarreglunni um að þekking hvers og eins sé (jafn mikils) virði (í sjálfu
sér)?
Þetta er reyndar afar flókin spurning sem veltur á ýmsum atriðum sem þyrfti
að skoða betur, svo sem að hvaða marki almennir borgarar geti sjálfir verið virkir
þátttakendur í fræðastörfum og hvers konar þekkingu þeir þurfi þá að búa yfir.26
Margt í fræðasamfélaginu er nú þegar í góðu samræmi við þessar hugmyndir,
eða er í það minnsta á réttri leið. Þar ber kannski hæst að nefna þá almennu
25 Fyrir þá allra nákvæmustu má orða þetta svona: Um sérhverja einstaklinga E og E’ gildir að til
eru staðreyndir S1,...,Sn og S1’,...,Sn’ þannig að eigingildi þess að E viti S1,...,Sn er jafnt eigingildi þess
að E’ viti S1’,...,Sn’.
26 Ýmsar tilraunir hafa verið gerðar til að efla almenningsvísindi (e. citizen science) af þessu
tagi, til dæmis á vegum Evrópuráðsins; sjá SOCIEnTIZE, Green Paper on Citizen Science,
Brussels: European Commision, 2014.