Réttur - 01.01.1955, Side 41

RÉTTUR
41
ar, þróun og bylting. Öll fyrirbæri og hlutir eru í tengslum sín
í milli, engin algerð einangrun til. Þessar kennisetningav marx-
ismans eru í fullu samræmi við niðurstöður vísindanna, enda
írangur af aldalangri reynslu og hugsun mannkynsins. Með þess-
om skilningi á hlutveruleikanum hefur marxisminn hafið efnis-
hyggjuna á nýtt og æðra stig — losað hana úr viðjum vélrænnar
hugsunar. Og með hinni efnalegu söguskoðun hefur þekkingar-
•fræðin öðlazt ný og frjó sjónarmið. Ber þar ekki sízt að nefna
þá ríku áherzlu, sem marxisminn leggur á starfið, — hina virku
afstöðu mannsins til náttúru og félagslegs umhverfis —• sem
t undirstöðuatriði í þekkingaröfluninni og mælikvarða á raungildi
kenningarinnar. Þá er og skilningur marxismans á samfélagseðli
þekkingarinnar og tengslum hennar við þjóðfélagslega þróun
Dg sögu einkar mkilvægur. En víkjum nú að rökhyggjunni.
Formrökfræði er kenningin um rétta meðferð hugtaka, hversu
þau skuli tengd, svo að úr verði rökréttir dómar, og hvernig dóm-
arnir skuli felldir saman í ályktunarform. Rökhugsun í formi
hugtaka greinir manninn frá öðrum lífverum — og verður þá
fyrst til, þegar tungumálið er komið til sögunnar. Það markar
því aldahvörf í mannlegri þróun. Fyrstu hugtökin hafa að sjálf-
sögðu verið fá og óskýr og mest í ætt við hug- og skynmyndir,
en með vaxandi reynslu fjölgar þeim, þau skýrast og auðgast að
tengslum og inntaki. Monnum lærist smámsaman að hugsa rök-
rétt, ekki sízt á þeim sviðum, þar sem skjótfengin og harðhent
reynsla annast kennsluna.
Hugtökin eru hornsteinar allrar rökhugsunar, og sjálf eru þau
unnin úr hug- og skynmyndum vorum af fyrirbærunum. Að
vísu eru þau fáskrúðugri á yfirborðinu en þær, en rista dýpra.
Þeim er ætlað að tengja saman helztu einkenni eða eðlisþætti
hvers fyrirbæris, en sleppa aukaatriðum, því tilviljunarkennda
og einstaka, og á það ekki sízt við um vísindaleg hugtök. Hug-
tökin eru því að jafnaði almenn, einskonar tegundar- eða sam-
heiti, orðin til við sértekningu ákveðinna þátta viðkomandi fyrir-
bæris. I þessu — sértekningunni og alhæfingunni — felst hið dá-
samlega frjóafl þeirra fyrir mannlega hugsun, en einnig sú hætta,
að vér gleymum uppruna þeirra, gleymum því, að hið almenna er