Andvari - 01.01.1976, Blaðsíða 104

102
ARNÓR SIGURJÓNSSON
ANDVARI
þriSja sagan, líka efnisdrjúg, mikið efni,
Víga-Styrssaga og heiðarvíga. Enn sækja
þangað tvær sögur um landnám á Græn-
landi nokkurt efni, þaðan eru frásagnir
nokkurra þátta, og þangað er að rekja
margar smásögur teknar inn í aÖrar sögur
um mann, sem þess vegna verður eftir-
tektarverðastur allra manna á Söguöld,
Snorra goða Þorgrímsson. Minnstar sög-
ur fara hins vegar af Hegranesþingi, og
þaðan er engin stór saga ncma að nokkru
leyti, en sjö þættir eru þaðan og skýr
greinargerÖ um landnám þar í Land-
námabók.
Enn er það eftirtektarvert við íslend-
ingasögur og þætti, hve mörgum mönn-
um, körlum og konum, er þar frá sagt
þannig, að höfundar sagnanna virðast
kunna á þeim öll skil, ættum þeirra, bú-
stöðum, nágrönnum, lunderni þeirra,
eðlilegum viðbrögðum, háttum, heimilis-
lífi, jafnvel líkamsburðum, kunnáttu,
jafnvel úrkostum til skilnings og hættum
þeirra á að misskilja aðstöðu sína. Að
þessu leyti standa frásagnir þeirra framar
öðrum frásögnum frá sama tíma í Norður-
álfu. Auk þess virðist þetta benda ein-
dregið til þess, að þetta séu annaðhvort
samtímaheimildir eða sagt sé frá kynslóð,
sem þeir, sem fyrst hafi frá sagt, minnist
vel eða hafi fengið frásagnir um af þeim,
er mundu atburðina vel, sem sagt er frá,
og mcnnina, sem að atburðum stóðu. Ef
svo er eigi, er þetta skáldskapur, sem
ekki er sambærilegur við annað en mestu
bókmenntaafrek síðustu tíma, enda er
svo talið af mörgum, að ýmsir af beztu
skáldsagnahöfundum síðari tíma hafi
margt af íslendingasögum lært, og sann-
indi þeirra hafa jafnvel verið dregin í efa
með þeim rökum, að meiri vandi sé að
rita sannar sögur af fullri mannþckkingu
en skáldsögur um sama efni. Með þessum
efasemdum verður svo látiÖ lokið al-
mennum athugasemdum um íslendinga-
sögur og Islendingaþætti hina fornu. En
einmitt frá þessum athugasemdum hefur
fyrst verið sagt vegna þess, að þær hafa
að lokum ráðið mestu um skilning þess,
er greinina ritar, á því, hver var uppruni
þessara bókmennta, fornra íslendinga-
sagna og Islendingaþátta.
Næst skal svo frá því sagt, hver hefur
verið ráðandi skilningur um þetta efni
hingað til, og hvaða reynslu höfundur
greinarinnar hefur fengið af þeim skiln-
ingi.
Tvær skoðanir hafa aðallega verið ráð-
andi um uppruna Islendingasagna og
þátta. Um þær hefur gerzt eftirtektarverÖ
saga í undarlegri fylgd með sögu þjóðar-
innar. Svo hafði verið um aldir, að öll
þjóðin trúði því, að þessar sögur hennar
væru gullsannar, og það gaf henni þrótt
til að lifa mestu hörmungaraldir, sem
nokkur þjóð hefur lifað, og veitti henni
að lokum þrótt til að trúa á endurreisn
sína og heyja fyrir þeirri endurreisn ís-
lenzka sjálfstæðisbaráttu, því að hún
byggi vissulega yfir þrótti og rétti til þess.
Þessi trú færði jafnvel annarra þjóða
mönnum og loks heilum þjóðum trú á,
að þjóðin væri sjálfstæðisins makleg, þó
að hún væri fámenn og snauð. Þegar hún
hélt þúsund ára afmæli sitt hátíðlegt
1874, trúði hún öll og óskipt á þessi sann-
indi sagna sinna og gildi sjálfrar sín
vegna fortíðar sinnar. En cr vel tók að
vinnast í sjálfstæðisbaráttunni, tóku ýmsir
að minnast orða Ara fróða, er þeir töldu
sinn læriföður í sagnfræðinni: „ En hvatki
es missagt es í fræðum þessum, þá
es skylt at hafa þat heldr, es sannara
reynist." Svo þegar sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar lauk með sigri 1918, voru
ýmsir beztu fræðimenn þjóðarinnar tekn-
ir að líta svo á, að líklega væri réttara að
líta á íslendingasögur fornar sem fagrar