Andvari - 01.01.1976, Blaðsíða 153

ANDVARI
ÚR BRÉFUM RASMUSAR RASKS
151
mig á því í l'yrstu, ef til vill meira en þú, að forfeður vorir skyldu hafa svo ágætt
mál, miklu fullkomnara en vér höfum, þó að svo virðist sem vér stöndum
þeim framar í vísindum." Og í öðru bréfi segir hann um sama leyti: „Ekki legg
ég stund á íslenzku til þess að læra af henni hernaðarvísindi eða stjórnfræði,
heldur til þess að geta hugsað eins og maður, til þess að útrýma þeim kotungs-
og kúgunaranda, sem mér hefur verið innrættur með uppeldinu frá blautu barns-
beini, til þess að stæla sál mína, svo að ég geti gengið í hættur óskelfdur og svo
að hún kjósi 1 eldur að segja skilið við líkamann en hreyta út af þeim megin-
reglum, sem hún hefur fengið óbifanlega sannfæring um að séu sannar og
réttar."
Rask lauk námi sínu í Odense 1807 og hélt að svo búnu til Kaupmanna-
hafnar, þar sem hann kynntist brátt ýmsum Islendingum, er sumir urðu vinir
hans ævilangt. Má þar nefna m. a. Árna Helgason, Grím Jónsson og Bjarna
Thorsteinsson.
Rask vann áfram að samningu íslenzkrar málfræði, og kom hún út á prenti
1811. Um svipað leyti fór hann að vinna að útgáfu hinnar íslenzku orðabókar
Björns Halldórssonar í Sauðlauksdal, og var það verk langt komið, þegar hann
fór til íslands 1813. Hann vann samhliða vinnu sinni að útgáfu orðabókarinnar
að ritgerð um uppruna íslenzkunnar, en Vísindafélagið danska hafði heitið verð-
launum fyrir slíka ritgerð. Tók hann þá að leggja stund á margar aðrar tungur
og varð brátt hinn mesti málagarpur. En um þátt íslenzkunnar segir hann á
einum stað: „íslenzkan hefur verið aðaluppspretta og fyrsta undirrót margra og
margvíslegra hugmynda hjá mér. Það má jafnvel segja, að allflestar hugmyndir,
sem ég hef haft, eigi rót sína að rekja til hennar. Þess vegna hef ég mjög miklar
mætur á þessu máli, fremur öðrum málum.“
Rask lauk við ritgerðina á íslandi 1814 og hlaut verðlaun fyrir hana, þegar
hún var lögð fyrir Vísindafélagið, en hún komst því miður ekki á prent fyrr en
1818 og þótti því ekki jafnmiklum tíðindum sæta og ella hefði orðið, hefði hún
komizt út nokkrum árurn fyrr. En þýzkur maður kom fram með um margt svip-
aðar kenningar og Rask um skyldleika indoevrópskra tungumála 1816.
Rask var á íslandi til 1815 og fór þar víða um, en við þá dvöl, sem var öll
hin fróðlegasta, verður ekki dvalizt hér. Skömmu eftir heimkomuna til Dan-
merkur beitti hann sér fyrir stofnun Hins íslenzka bókmenntafélags og varð
fyrsti forseti Hafnardeildar þess.
En hugur hans stóð til að kanna enn betur uppruna íslenzkunnar og graf-
ast fyrir hinar elztu rætur hennar, og því stefndi hann í austurveg. Var fyrst