Andvari - 01.01.1976, Blaðsíða 109

ANDVABI
UM UPPRUNA ÍSLENDINGASAGNA OG íSLENDINGAÞÁTTA
107
glöggum og sönnum minnisheimildum
um landnám og þjóðfélagsstofnun og
annað frá Söguöld síðar en um aldmótin
1100. En þeim hafi verið fært að gera þá
söfnun þá með vandlegri skoðun og kunn-
áttu við samanburð heimildanna.
Einmitt þetta afreksverk hafa þeir unn-
ið.
Þá er aðeins cftir að færa rök fyrir því.
Þau rök eru í samtímaheimildum. En þær
heimildir eru svo fáorðar, að nútíma-
sagnfræðingar hafa ekki tekið eftir þeim
eða skilið þær, síðan Jón forseti lézt. Höf-
undur þessarar ritgerðar tók ekki eftir
þeim cða skildi þær fyrr en hann naut til
þess aðstoðar Jóns og Bjarnar Sigfússonar
fyrrverandi háskólabókavarðar.
Aðalheimildin fyrir þessu er í ís’.end-
ingabók Ara og er orðuð á þessa leið:
„Gissur biskup var ástsælli af öllum
landsmönnum en hver maður annarra,
þeirra er vér vitim hér á landi hafa verið.
Af ástsæld hans og tölum þeirra Sæmund-
ar með umbráði Markúss lögsögumanns
var það í lög leitt, að allir menn tö!du og
virðu allt fé sitt og sóru, að rétt virt væri,
hvort scm var í löndum eða í lausaaur-
iim, og gerðu tíund af síðan. Það eru
miklar jartegnir, hve hlýðnir landsmenn
voru þeim manni, er hann kom því
fram, að fé allt var virt með svardögum,
það er á Islandi var, og landið sjálft og
tíundir af gerðar og lög á lögð, að svo
skal vera, meðan ísland er byggt. . . .
En hann hafði áður látið telja búendur
á landi hér, og voru þá í Austfirðinga-
fjórðungi sjö hundruð heil, en í Rangæ-
ingafjórðungi tíu, en í Breiðfirðingafjórð-
ungi níu, en í Eyfirðingafjórðungi tólf,
en ótaldir voru þeir, er eigi áttu þing-
fararkaupi að gegna of allt ísland.“ Frá
þessu er einnig sagt í Kristnisögu, en
minna og færri orðum, og enn í Idungur-
\'öku, og eru þar lítilsháttar viðbætur:
„Þessir menn voru samtíða Gissuri bisk-
upi: Sæmundur prestur í Odda, er bæði
var forvitri og lærður allra manna bezt,
annar Markús Skeggjason lögsögumaður,
er var hinn mesti spekingur og skáld.
Þeir báru ráð til samans og sóttu að ráði
höfðingja, að það yrði lögtekið, að menn
tíundaði fé sitt á hverjum misserum og
allan lögvöxt fjár síns, svo sem á öSrum
löndum er títt, þar er kristnir menn
byggja. En með ráðleitni þeirra og for-
tölum spaklegum urðu þau málalok, að
menn gengu undir tíundargjaldið, og
skyldi síðan skipta í fjóra staði, cinn hlut
til handa biskupi, annan til kirkna, þriðja
hlut skyldi hafa kennimenn, cn fjórða
hlut fátækir, og hefir eigi annar slíkur
grundvöllur verið auðráða og hæginda í
Skálholti sem tíundargjaldið, það er til
lagðist þá fyrir vinsæld og skörungskap
Gissurar biskups.“
Hér er raunverulega engu við bætt
það, er Ari segir, nema því, að fyrir þessu
hafi verið erlendar fyrirmyndir, sem er
að nokkru til skilningsauka, og að tíund-
argjaldið hafi verið til auðráða og hæg-
inda í Skálholti, en þar koma fram kirkju-
leg sjónarmiði, sem fremur leiða afvega
en til skilnings á því, sem frá er sagt.
Þegar gera skal grein fyrir þessum
heimildum, ber fyrst að afsaka það, hve
stuttorðar þær eru og að ýmsu leyti ó-
glöggar og jafnvel villandi. Þá er þess og
að geta, að þær eru frá þeim tíma, sem
minnstar heimildir eru um í sögu okkar,
og þó frá þeim árum, sem einna mest
tíðindi gerðust í þeirri sögu, Frá þessum
tíma er frásögn Ara nærri því eina frá-
sögnin, því að líklega er frásögn Hungur-
vöku endursögn hennar með dálítið
breyttum orðum til þess að láta kirkjuleg
sjónarmið korna skýrar fram. En Islend-
ingabók Ara er af eðlilegum ástæðum fá-
orð um þessa atburði sem aðra, því að