Andvari - 01.01.1976, Blaðsíða 114

112
ARNÓR SIGURJÓNSSON
ANDVARl
þáttinn í hvorri sögunni Eyrbyggjasögu
og Laxdælasögu, og hefur þá verið
flett upp Eyrbyggjasögu eins og þegar
menn láta sér vilja til í ljóðabókum eða
málsháttasöfnum. Þar opnaðist sagan á
bls. 120-121, og var lestur hafinn á blað-
síðunni til hægri og lesið til greinaskipta
á bls. 123, og er þar lokið frásögn um bar-
daga Snorra goða og Steinþórs á Eyri, fyrst
í túninu á Helgafelli, seinna í skriðunni
Geirvör. Þá sögu gátu engir kunnað svo
nákvæmlega ncma hjónin Þuríður Snorra-
dóttir og Gunnlaugur Steinþórsson, og
varð hún fyrst nákvæm, er þau höfðu
strítt hvort öðru á feðrum sínum ofur-
lítið í góðu skapi og í góðum hug hvort
til annars, og verður þá að minnast þess,
að Þuríður var aðeins 5 ára, er faðir henn-
ar dó, og voru tilfinningar hennar til
hans eins og hann væri afi hennar, en
ekki faðir, svo að hún gat leyft sér að
hafa gaman af honum og segja frá græsku
hans með ofurlítilli græsku sjálfrar sín
eins og í öðrum sögum, sem hún hafði
safnað og sagt um hann. Laxdælasögu
þarf hins vegar að fletta upp af ásetningi
til þess að lesa 69. kafla sögunnar og finna
það, að þann þátt hefur Þorkell Gellisson
föðurbróðir Ara fróða sagt um afa sinn
og ömmu sér og öðrum til gamans og
þeirra sanninda, hversu miklu meira
amma hans mátti sín en afi hans. — Þetta
er hálft í hvoru sagt til gamans um Þuríði
og Þorkel, sem Ari Þorgilsson nefnir sér-
staklega sem heimildarmenn fyrir því,
sem honum hefur verið erfiðast við Is-
lendingabók, tímaákvörðunum bókarinn-
ar. En augljóst er um marga þætti Eyr-
byggjasögu og Laxdælu, að kunnleiki á
mönnum og atburðum, sem þar er sagt
frá, geta ekki verið frá síðari tíma en
aldamótunum 1100. Og hcitir ekki Eyr-
byggja sínu nafni vegna þess, að heirn-
ildirnar, sem sagan var rituð eftir, voru
aðallega frá Öndurðrieyri?
Si'o loks þetta: Hvers vegna \oru fjöl-
margir þættir um landnámsmenn og Sögu-
aldarmcnn, er ritaðir hafa verið um alda-
mótin 1100, teknir til geymslu líkt og
Domesday Book í Englandi aðrir en þeir,
er látnir voru fylgja Landnámabók?
Það var einfaldlega vegna þess, að mönn-
um fannst verkefni þeirra lokið, er þjóð-
félagið hafði verið endurskipulagt. Einn-
ig vill svo verða í litlu þjóðfélagi, að
áhugaefni, sem blossa upp af sérstöku til-
efni, endast aðeins stuttan tíma. En ei
þjóðin hafði borið þá tilfinningu í brjósti
í heila öld, að mannfélag hennar væri
stöðugt að styrkjast, en vaknaði svo allt í
einu til vitundar um, að þetta þjóðfélag
hennar var að leysast upp, var aftur leitað
heimildanna um þá menn, er höfðu reist
það í upphafi, ágæti þeirra og hvað hafði
orðið þeim að falli. Fyrr en varði var
mörgum hinna vitrari manna orðið ljóst,
að þetta varð þjóðin að skilja, svo að hún
fengi við mál sín ráðið. Með þessum
skilningi á gömlum heimildum um upp-
haf þjóðarinnar, rituðum af þeim, er
höfðu endurskipulagt þjóðfélagið til þess
að það yrði menningarþjóðfélag síns
tíma, voru þessar heimildir enn endur-
ritaðar, í senn sem sagnfræði og bók-
menntir af mönnum, sem skildu nautn
þess að lifa, erfiðleikana við það og þá
hættu, sem búin var þeim sem einstakl-
ingum, kynslóð þeirra og þjóð að deyja
vegna kunnáttuleysis að lifa lífinu. Þann-
ig varð uppruni Islendingasagna bæði
sagnfræðilegur og bókmenntalegur, og
segir þó þetta hvort tveggja ekki allt um
sögurnar og uppruna þeirra.
Enn er margt ósagt um uppruna íslend-
ingasagna, sem vissulega þarf að rann-
saka miklu betur en ennþá hefur verið